252
solinishi bir tomondan mahsulot ishlab chiqarishni oshiradi va shu bilan
birga yerning qiymati ham oshadi.
Faraz qilaylik, tarmoq uzoq muddatli muvozanat holatda boʻlsin (
E
nuqta) (12.20-rasm, b). Taklif chizigʻi
1
D
dan
2
D
holatga siljiganda
(qisqa muddatli oraliqda) mahsulot narxi
1
P
dan
2
P
ga oʻsadi, ishlab
chiqarish hajmi esa
1
Q
dan
2
Q
ga.
Tipik firma (12.20-rasm, a) narx
2
P
ga oʻsganda
foydani
maksimallashtirish uchun ishlab chiqarish hajmini
1
q
dan
2
q
ga oshiradi.
Bu siljish qisqa muddatli chekli xarajat
1
SMC
chizigʻi boʻyicha boʻladi.
Koʻrinib turibdiki, yuqori foyda tarmoqqa yangi firmalarning kirib
kelishiga sabab boʻladi.
11.20-rasm.
Xarajatlari oʻsuvchi tarmoqning uzoq muddatli
oraliqdagi taklifi chizigʻi.
Tarmoqqa yangi
firmalarning kirib kelishi, ishlab chiqarish
hajmining oshishi, ishlab chiqarish omillariga boʻlgan talabni oshiradi
va bu oʻz navbatida ba’zi bir yoki barcha foydalaniladigan omillar
narxini oshishiga olib keladi. Yangi firmalarning
kirib kelishi bozor
taklifi chizigʻi
1
S
ni
2
S
holatga (ilgariday boshlangʻich muvozanat
LAC
2
SMC
1
SMC
2
P
2
P
LAC
1
P
3
P
1
0
Q
q
2
q
1
Q
3
Q
2
Q
1
P
2
P
S
1
S
L
E
2
D
2
E
1
D
1
P
1
0
Q
б)
а)
253
narxigacha emas, balki undan yuqoriroq boʻlgan muvozanat holatga)
siljitadi va natijada yangi muvozanat holat
E
2
vujudga keladi, bu holatga
yangi muvozanat narx
R
3
toʻgʻri keladi va
R
1
dan yuqori.
Yangi
muvozanat narx
R
3
ning oldingi
R
1
dan yuqori boʻlishi firmalarni oʻsgan
xarajatlarini qoplaydi va ularga uzoq muddatli oraliqdagi muvozanatda
nolga teng foydani olishni ta’minlaydi. Nima uchun deganda, ishlab
chiqarish omillariga boʻlgan narxning oshishi
firmaning uzoq muddatli
va qisqa muddatli xarjatlarini oʻsishiga olib keladi. Ushbu vaziyat
(12.20-rasm, a) da oʻz ifodasini topgan. Bu yerda uzoq muddatli
oʻrtacha xarajatlar yuqoriga ya’ni
1
LAC
dan
2
LAC
ga siljiydi, chekli qisqa
muddatli xarajatlar chapga,
1
SMC
holatdan
2
SMC
holatga siljiydi. Yangi
uzoq muddatli oʻrtacha xarajatlar
minimumi yangi muvozanat narx R
3
ga teng boʻladi. Bu yerda ham oʻzgarmas xarajatli tarmoq kabi
boshlangʻich talab oshish hisobidan olingan qisqa muddatli yuqori foyda
uzoq muddatli oraliqda firma ishlab chiqarish hajmini oshirib borgan
sari yoʻqolib boradi, ishlab chiqarish omillariga boʻlgan xarajat esa ortib
boradi.
Demak, tarmoqning uzoq muddatli oraliqdagi taklif chizigʻi uzoq
muddatli muvozanat nuqtadan, ya’ni
E
2
nuqtadan oʻtadi (12.20-rasm b,
S
L
chizigʻi).
Xarajatlari oʻsayotgan tarmoqning uzoq muddatli taklif chizigʻi
unga yuqoriga tomon yotiq boʻladi, nima uchun deganda,
tarmoqdagi
firmalar sonini oshishi bilan bir qatorda barcha firmalar uchun resurslar
narxi ham oʻsib boradi.
Xarajatlari kamayib boradigan tarmoqda tarmoq ishlab chiqarishi
ortib borganda, resurslarga boʻlgan narx pasayib boradi. Natijada
tarmoqning uzoq muddatli oraliqdagi taklif chizigʻi
unga pastga tomon
yotiq boʻladi (12.21-rasm).
