Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

295 
Nazorat savollari 
 
1. Sof monopol bozor qanday xususiyatlarga ega? 
2. Monopol raqobat bozorining mukammal raqobatlashgan bozor 
bilan oʻxshash tomonlari va farqlarini tushuntirib bering. 
3. Monopol bozoriga kirish toʻsiqlarini sanab bering. 
4. Oligopolik bozor qanday xususiyatlarga ega? 
5. Kurno muvozanatini izohlab bering. 
6. Duopolik 
bozorda 
harakat 
qilayotgan 
firmalar 
uchun 
quyidagilardan qaysi biriga erishish afzalroq: Kurno muvozanatiga, 
raqobatlashgan muvozanatga va kelishgan holda harakat qilishga? 

296 
 
 
XIV BOB. ISHLAB CHIQARISH OMILLARI BOZORI 
 
14.1. Mehnat munosabatlari va mehnat resurslaridan
foydalanish koʻrsatkichlari 
Ishlab chiqarish omillari bozori deganda, mehnat, xom ashyo, 
kapital, er va boshqa ishlab chiqarish resurslari bozori tushuniladi. 
Resurslar bozoridagi talab va taklif iste’mol tovarlari bozori ta’sirida 
shakllanadi. Shuning uchun ham resurslarga boʻlgan talab hosila talab 
boʻlib, firmaning ishlab chiqarish hajmidan va uning xarajatlariga 
bogʻliq. 
Ishchi kuchiga boʻlgan talabni alohida firma uchun qaraymiz. Bozor 
(tarmoq) talabini aniqlash uchun tarmoqqa qarashli firmalar talablari 
yigʻib chiqiladi. 
Qoʻshimcha yollangan bitta ishchi kuchidan olinadigan qoʻshimcha 
daromad mehnatning chekli daromadliligi deyiladi va u 
L
MRP
orqali 
belgilanadi. 
Mehnatning chekli daromadliligi 
L
MRP
ning iqtisodiy ma’nosi 
shundan iboratki, ya’ni u qoʻshimcha bir birlik ishchi kuchidan 
foydalanib qoʻshimcha ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini 
)
(
L
MP
, 
qoʻshimcha bir birlik ishlab chiqarilgan mahsulotdan olinadigan 
qoʻshimcha daromad 
MR
ga koʻpaytirish orqali aniqlanadi: 
MR
MP
MRP
L
L


, 
(1) 
bu erda 
L
MRP
- mehnatning chekli daromadliligi; 
L
MP
- mehnatning chekli mahsuloti; 
MR
- chekli daromad. 

297 
Ushbu 
muhim 
boʻlgan 
(1) munosabat iste’mol bozori 
raqobatlashganmi yoki yoʻqmi har qanday raqobatlashgan omillar bozori 
uchun oʻrinlidir. 
Masalan, kapital bozori uchun: 
,
MR
MP
MRP
K
K


bu erda 
K
MRP
- kapitalning chekli daromadliligi; 
K
MP
- kapitalning chekli mahsuloti; 
MR
- chekli daromad. 
Er bozori uchun: 
MR
MP
MRP
t
t


. 
Raqobatlashgan bozor sharoitida chekli daromad bozor narxiga 
teng, ya’ni 
P
MR

boʻlgani uchun, chekli mehnat daromadliligi 
quyidagicha aniqlanadi: 
.
P
MP
MRP
L
L


(2) 
Chekli daromadning kamayish qonuniga koʻra, mehnatning chekli 
mahsuloti ish vaqti uzayishi bilan kamayib boradi. Demak, 
L
MRP
chizigʻi 
narx oʻzgarmasa ham pastga qarab yoʻnalgan boʻladi (1-rasm). 
1-rasm. Chekli mehnat daromadliligi grafigi 
I chiziq raqobatlashgan iste’mol bozoridagi firmaning 
L
MRP
chizigʻi 
(bu erda firma monopol hokimiyatga ega emas). II chiziq iste’mol 
Harajat 
I 
II 
L
L
MP
P
MRP


L
L
MP
MR
MRP


t 

298 
bozorida monopol hokimiyatga ega boʻlgan firmaning 
L
MRP
chizigʻi. 
Monopol hokimiyatga ega boʻlgan firma koʻproq mahsulot sotish uchun 
tovar narxini tushirishi mumkin. Natijada 
P
MR

boʻladi va ishlab 
chiqarish hajmi oshishi bilan 
MR
kamayib boradi. Demak, 
MR
va 
L
MP
chiziqlari pastga yotiq boʻlgani uchun 
L
MRP
chizigʻi pastga tomon yotiq 
boʻladi. Agar biz monopol hokimiyatga ega boʻlgan firmaning mehnatni 
chekli daromadliligini monopol boʻlmagan firmaning mehnatni chekli 
daromadliligi bilan solishtirsak 
P
L
L
L
M
L
MRP
P
MP
MR
MP
MRP





, 
bu erda 
M
L
MRP
- monopol hokimiyatga ega boʻlgan firmaning 
mehnatini
chekli daromadliligi; 
P
L
MRP
- monopol hokimiyatga ega boʻlmagan raqobatlashuvchi
firmaning mehnatini chekli daromadliligi. 
Bundan kelib chiqadiki, har qanday ish haqida iste’mol bozorida 
monopol hokimiyatga ega boʻlgan firma, monopol hokimiyatga ega 
boʻlmagan firmaga nisbatan kamroq ishchi yollaydi. 

Download 7,53 Mb.