355
Tuzatuvchi
soliq:
EPAhar
bir
zavod
chiqaradigan
chiqindining har bir tonnasi uchun soʻm50,000 dan soliq undirishi
mumkin.
Tartibga solish ifloslanish darajasini belgilaydi, soliq esa
ifloslanishni kamaytirish uchun zavod egalariga
qaratilgan iqtisodiy
tayanch boʻladi. Qaysi yechimni yaxshiroq deb, oʻylaysiz?
Koʻpchilik iqtisodchilar soliqni afzal koʻradi. Bu afzallikni
tushuntirish uchun, ular birinchi soliq ifloslanish umumiy darajasini
kamaytirishda tartibga solish kabi samarali ekanligiga ishora qilishadi.
EPA tegishli darajada soliq joriy etish orqali oʻzi istagan ifloslanish
darajasiga erishishi mumkin. Soliq qancha yuqori boʻlsa,
ifloslanishni
kamaytirish shuncha katta boʻladi. Soliq yetarlicha yuqori boʻlsa,
fabrikalar ifloslanishi nolga tushirib umuman zavodni yopadilar.
Tartibga solish va tuzatuvchi soliqlar ifloslanishni kamaytirishga
qodir boʻlsa-da, soliq bu vazifani yanada samaraliroq amalga oshiradi.
Tartibga solish har bir zavoddan bir xil miqdorda ifloslanishni
kamaytirishni talab qiladi. Ammo teng kamaytirish suvni tozalash uchun
arzon yoʻl emas. Qogʻoz zavodi poʻlat zavoddan koʻra ancha past
xarajat bilan ifloslanishni kamaytirishi mumkin. Agar shunday boʻlsa,
qogʻoz zavodi soliq toʻlashning oldini olish
uchun ifloslanishni katta
miqdorda
kamaytirishi
mumkin,
poʻlat
zavodi
ifloslanishni
kamaytirishga kam harakat qilib, soliqni toʻlab qoʻya qoladi.
Odatda, tuzatuvchi soliq ifloslantirishga narx qoʻyadi. Bozorlar
tovarlarni eng yuqori baholaydigan xaridorlarga sotgani kabi, tuzatuvchi
soliq ham ifloslanishni kamaytirishda eng yuqori narxga koʻnadigan
fabrikalar ifloslantirish stavkalarini ajratadi. EPA qaysi ifloslanish
darajasini tanlashidan qat’iy nazar, u soliq yordamida eng past umumiy
xarajat bilan bu maqsadga erishishi mumkin.
Iqtisodchilar
tuzatuvchi
soliqlar
atrof-muhit
uchun
ham
356
yaxshiroqdir deb aytishadi. Buyruq-va-nazorat tartibga solish siyosati
ostida, fabrikalar uchun ular 300 tonna chiqindidan boshqa yana chiqindi
chiqarishni kamaytirish uchun hech qanday sabab yoʻq. Aksincha, soliq
fabrikalarni toza texnologiyalarni
rivojlantirishga undaydi, chunki toza
texnologiya zavod toʻlashi kerak soliq miqdorini kamaytiradi.
Tuzatuvchi soliqlar boshqa soliqlardan farq qiladi. 8-bobda
muhokama qilinganidek, aksariyat soliqlar ragʻbatlantirishni buzadi va
resurslar taqsimotini ijtimoiy maqbul darajadan uzoqlashtirib yuboradi.
iqtisodiy
farovonlikdagi kamayishi, ya’ni iste'molchi va ishlab
chiqaruvchi
ortiqchaligida,
hukumat
koʻtaradigan
daromadlar
miqdoridan oshib ketadi, natijada yoʻqotishlarga sabab boʻladi.
Aksincha, tashqi ta’sirlar mavjud paytda, jamiyat ham zarar koʻrgan
boshqa odamlar farovonligi haqida ham qaygʻuradi. Tuzatuvchi
soliqlar tashqi ta’sirlar
borligini hisobga olib, natijada resurslarni
taqsimoti ijtimoiy maqbul darajaga yaqinlashishini ta’minlaydi. Shunday
qilib, tuzatuvchi soliqlar hukumat uchun daromad oshirish bilan bir
vaqtda, ular iqtisodiy samaradorlikni ham oshiradi.
