91
6.2 Ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi
Endi biz bozorni boshqa tomoniga
murojaat qilsakda va
sotuvchilarning bozordagi ishtiroklaridan olayotgan foydalarini koʻrib
chiqsak. Sotuvchilar farovonligining tahlili xaridorlar farovonligining
tahlili bilan bir xilligini koʻramiz.
Xarajat va sotish xohishi
Tasavvur qilingki, siz uy egasisiz va shu uyni ta’mirlashni
xohlaysiz. Siz 4 ta ta’mirlash xizmatlarini koʻrsatuvchi odamlarga
murojaat qilasiz: Mariya, Frida, Jorjiya va Grenma. Agar narx toʻgʻri
kelsa, har bir xizmatchi bu ishni qilishga tayyor. Siz 4 ta xizmatchini
narxini koʻrib chiqing va kim bu ishni arzonroq narxda bajarishini taklif
qilib kimoshdi savdosini oʻtkazing. Har bir ta’mirchi
agar narx
qilinadigan ishga toʻgʻri kelsa, ishni bajarishga tayyor. Bunda narx
xizmatchining toʻgʻri keladigan narxini bildiradi, bu narx xizmatchining
qoʻshimcha xarajatlarini (boʻyoq choʻtka va hokazolar) va qilinadigan
mehnatni oʻz ichiga oladi.
2-jadval har bir xizmatchining mehnat narxini koʻrsatadi.
Xizmatchining ishi uchun olayotgan narx pastligi sababli narx bu
xizmatni sotish oʻlchovi hisoblanadi. Har
bir xizmatchini mehnatini
narxi tannarxdan baland boʻlganda, sotish xohishi yuz beradi. Har bir
xizmatchi xizmatini tannarxidan baland narxga sotishga harakat qiladi
va undan past narxga sotishni rad etadi. Agar narx teng boʻlib qolsa,
unga bu ishni bajarishning ahamiyati boʻlmaydi. U holda xizmatchi oʻz
kuchi va vaqtini boshqa narsaga sarflash tarafdori boʻladi. Ish narxini
taklif qilishganda, boshida narx baland boʻladi,
lekin keyin raqobat
natijasida narx pasayadi. Boshida Grendma ish uchun 600$ soʻraydi va
ish unda uni tannarxi 500$ boʻlganligi uchun, bozorda qoladi, boshqalar
Mariya, Frida, Jorjiya bu ishni 600$dan kamiga qilishni xohlashmaydi.
Ahamiyat bering, ish bu ishni arzonga bajaradigan xizmatchiga tegadi.
92
Bu ishni olganidan Grendma qanday foyda koʻradi? Bu ish uchun
500$ sarflasa va ish uchun 600$ olsa, u holda xizmatchi 100$ ishlab
chiqaruvchi ortiqchaligiga ega boʻladi. Ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi
ish uchun olingan narx ayiruv tannarxga teng. Ishlab chiqaruvchi
ortiqchaligi sotuvchining bozordagi ishtirokidan
olinayotgan foydani
hisoblaydi.
Endi ikkita har xil misolni koʻrib chiqamiz. Faraz qiling siz ikkita
uyni ta’mirlashingiz kerak. Yana ishni 4 kishiga taklif qilasiz. Hech
qaysi xizmatchi ikkala uyni ta’mirlash imkoniga ega emas deb
hisoblaylik. Narx ikkita talabgor qolguncha pasayaveradi. Bu holda
tanlov ish uchun har biri $800 (yoki ozgina pastroq) taklif qilayotgan
Jorjiya va Grendma oʻrtasida toʻxtaydi. Jorjiya
va Grendma ishni shu
narxga bajarishga tayyor, lekin Mariya va Frida narxni tushirishni
xohlashmaydi. $800 narxda Grendma $300 va Jorjiya $200 ishlab
chiqaruvchi ortiqchaligiga ega boʻladi.
Bozordagi umumiy ishlab
chiqaruvchi ortiqchaligi bu holatda $500 ni tashkil etadi.
