94
5-rasm taklif egri chizigʻi bizning 2ta
misolimizdagi ishlab
chiqarish ortiqchaligini hisoblash uchun ishlatiladi. (a) chizmada biz
narx 600$ deb hisoblaymiz. Bu holda taklif miqdori 1ga teng. Narx va
taklif egri chizigʻi orasidagi maydon 100$ga teng.
Biz buni
Grandmaning ishlab chiqarish ortiqchaligi sifatida hisoblagandik. 5-
rasm (b) chizmasi $800 narxdagi ishlab chiqarish ortiqchaligini
koʻrsatadi. Bu holatda narxning past va taklif egri chizigʻining yuqorisi
2 ta burchakning umumiy maydoniga teng. Bu maydon $500 ga teng.
Ishlab chiqarish ortiqchaligi biz oldin hisoblaganimizdek Grandma va
Jorjiyani ikkita uyni boʻyaganida koʻrinadi.
Bu misol taklif egri
chizigʻiga tegishli, past narx taklif egri chizigʻining yuqorisi bozordagi
ishlab chiqarish ortiqchaligini oʻlchaydi. Mazmun shundaki: taklif egri
chizigʻining yuqorisi sotuvchilarning narxini ishlab chiqarish va narx
oʻrtasidagi farqni oʻlchaydi. Bundan kelib chiqadiki,
umumiy maydon
bu barcha sotuvchilarni ishlab chiqarish ortiqchaligining yigʻindisiga
teng.
Qanday qilib yuqori narx ishlab chiqarish ortiqchaligini
oshiradi
Sotuvchilar tovarlari uchun yuqori narx olishni xohlashlari hech
kimni hayratga solmaydi.
Lekin yuqori narx sotuvchilarning farovonligiga qanchalik ta’sir
koʻrsatadi? Ishlab chiqarish ortiqchaligi bunga aniq javobni beradi. 6-
rasm koʻp sotuvchiga ega boʻlgan bozordagi taklif egri chizigʻini keskin
koʻtarilishini koʻrsatadi.
Taklif egri chizigʻi oldingi rasmdan
farq qilinishiga qaramay,
ishlab chiqarish ortiqchaligi bir xil yoʻl bilan hisoblanadi. Ishlab
chiqarish ortiqchaligi narxdan past va taklif egri chizigʻidan yuqori
boʻladi. (a)
chizmada narx P
1
va ishlab chiqarish ortiqchaligi ABC
maydonida yotadi. (b) chizmada narx P
1
dan P
2
ga oʻsgandagi
holat
95
kuzatiladi. Ishlab chiqarish ortiqchaligi bu holda ADFga teng. Ishlab
chiqarish ortiqchaligining bu turdagi oʻsishining 2 tomoni mavjud.
]Birinchisi Q
1
da tovarlarni past narxda P
1
da sotayotgan sotuvchilar
yashash darajasi yaxshiroq, chunki ular tovarlari uchun koʻproq haq
olishadi. Mavjud sotuvchilarning ishlab chiqarish ortiqchaligidagi oʻsish
BCED maydoniga teng.
Ikkinchidan, bozorlarda yuqori narxda
tovar sotishni xohlagan
ba’zi yangi sotuvchilar kelishi va uning natijasida taklif miqdori Q
1
dan
Q
2
ga oʻsadi. Bozorga yangi kelayotganlarning
ishlab chiqarish
ortiqchaligi CEF burchagida yotadi.
Tahlildan
koʻrinib
turganidek,
biz iste’molchi ortiqchaligidan
xaridorlarning farovonligini aniqlagan boʻlsak, ishlab chiqarish
ortiqchaligi yordamida sotuvchilarning farovonligini aniqlaymiz. Bu
ikki oʻlchov usuli bir-biriga oʻxshashligi sabab ularni ikkalasini ham
ishlatish tabiiydir. Keyingi bobda biz aynan shu masalani koʻrib
chiqamiz.
(a) rasmda tovar narxi 600$ va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi 100$. (b)
rasmda tovar narxi 800$ va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi 500$.
