44
4-bob. INFORMATIKANING TARAQQIYOT BOSQICHLARI VA
ZAMONAVIY KONSEPSIYALARI
4.1. Informatika va axborot texnologiyalarining rivojlanish tarixi
Qadim zamonlardan beri insonlar o‗z mehnatini yengillashtirishga,
avtomatlashtirishga
yoki
mexanizatsiyalashtirishga
harakat
qilishgan.
Bu
harakatlarning barchasi jismoniy kuchlarga yoki mehnatga qaratilgan bo‗lib, insonlar
aqliy ish faoliyatida hech qanday mexanizatsiyadan (texnikadan)
foydalanishga
ehtiyoj sezmaganlar.
Inson hisoblay boshlashidagi dastlabki hisoblash vositasi bo‗lib odamlarning
barmoqlari xizmat qilgan. Ammo ular yordamida faqat
sanash ishlarni bajargan
(sabab barmoqlar soni cheklangan).
Shuning uchun asta-sekin sun‘iy hisoblash vositalari vujudga kela boshlagan.
Ulardan birinchilari bo‗lib toshlar va tayoqchalar bo‗lgan. So‗ngra abak (grek,
misrlik, rimlik, xitoylik suan-pan va yaponlik soroban), Neper tayoqchalari, rus
schyotlari vujudga kelgan (4.1-rasm).
4.1-rasm. Daslabki sun‟iy hisoblash vositalari
25
Ammo odamzod, uziga o‗xshash mexanik mashinani – yordamchini (robotni)
yaratish orzusi bilan yashab kelgan edi. 1623-yilda
nemis olimi Vilgelm Shikard
(1592-1636) tomonidan ixtiro qilingan mexanik moslama mexanik hisoblash
mashinalar davrini boshlaydi. Ammo Shikard mashinasi
ham aslida birinchi
bo‗lmagan, chunki buyuk italiyalik rassom, olim
va matematik Leonardo da
Vinchining nashr etilmagan qo‗lyozmasida 13 ta raqamli sonlarni qo‗shish va ayirish
amallarni bajaruvchi mexanik moslamaning chizmasi topilgan. Shuni aytish lozimki
Leonardo da Vinchi hamda Vilgelm Shikard moslamalari hayotda qo‗llanilmagan.
Mexanik hisoblash mashinalarni yaratilish tarixining
dastlabki sahifalaridan
biri fransuz faylasufi,
yozuvchisi, matematigi va fizigi Bleyz Paskal (1623-1662)
nomi bilan bog‗liq. U 1642-yilda birinchi jamlovchi (qo‗shish va ayirish) mashinani
yaratdi. 1673-yilda esa boshqa olim nemis Gotfrid Vilgelm Leybnis (1646-1716) 4-
arifmetik amalni bajaruvchi mashinani yaratdi. XIX asrdan boshlab bu mashinalarga
25
G‗ulomov S.S., Begalov B.A. Informatika va axborot texnologiyalari. Oliy ta‘lim muassasalari talabalari uchun
darslik. – T.: Fan, 2010. – 704 bet.
45
o‗xshash mashinalar juda ko‗p qo‗llanar edi. 1820-yilda Sharl de Kolmar tomonidan
birinchi kalkulator – ARIFMOMETR yaratildi (4.2-rasm.).
