54
S
a
– aylanma ma lag la
i g ta a qoldiq hajmi, pul l i a (aylanma
ma lag la normativi).
Aylanma ma lag la i g yuklanish koeffitsienti aylanish koeffitsientiga
teskari lga qiymatdir. U sotilgan har 1 m mahsulotga sarflangan aylanma
ma lag la i tavsiflaydi hamda quyidagi formula asosida hisoblab topiladi.:
K
yu
= S
a
: R
m
Bir marta aylanish davomiyligi kunlarda l a a i hamda shu davrdagi
kunlar sonini aylanish koeffitsientiga nisbati orqali quyidagi formula asosida
hisoblanadi:
T = D
: K
a
Bu yerda:
D – shu davrdagi kunlar soni (360, 90).
Aylanma ma lag la i g t liq aylanish muddati qanchalik kichik yoki bu
aylanishlar soni qanchalik p l a, aylana ma lag la shunchalik kam talab
qilinadi va aksincha, aylanma ma lag la qanchalik tez aylanishda l a,
shunchalik samarali ishlatiladi.
Bugungi
kunda aylanma ma lag la a, ayniqsa, korxonalarning moddiy-
tovar boyliklarida band lga yirik miqdordagi pul ma lag la i ularning t liq
saqlanishiga e ti qaratish, ulardan maqsadlarga muvofiq va samarali
foydalanish, shuningdek, ularning aylanishini tezlashtirishni talab qiladi.
Korxonalar oldiga q yilga vazifalarni bajarish quyidagilarni amalga oshirishni
talab qiladi:
- fan-texnika taraqqiyoti yutuqlarini keng q lla ;
- ishlab chiqarishning barcha jarayonlarida
ilmiy jihatdan asoslangan
norma va normativlar tizimini yaratish;
- korxonalarni uzoq muddatli x ali aloqalari yuritishga t azi va
kooperatsiya qilishni rivojlantirish;
- mahsulotlar, moliyaviy, moddiy va kuch-quvvat resurslarining sifat
balansini tuzish;
55
- boshqarish tizimni tashkil etishning va ag atla ti i i g optimal
shakllarini q lla .
Aylanma ma lag la i g aylanishini tezlashtirish uchun kurashda har bir
korxona ularning ishlab chiqarish va muomalada
li muddatini qisqartirishga
erishishi zarur. Gap shundaki, aylanma ma lag la i g muomala sohasida sekin
harakatlanishi korxonaning bu vositalardan ishlab chiqarishda foydalanishda
erishgan yutuqlarini y qqa chiqarishdan tashqari, ularning umumiy aylanishini
ham sekinlashtirishi mumkin. Shu sababli tayyor mahsulotni i te m l iga etkazib
berishni tezlashtirish yoki realizatsiya qilish muddatini
qisqartirish ham aylanma
ma lag la i g aylanishini tezlashtirishning muhim y li hisoblanadi.
Aylanma ma lag la i g aylanishini tezlashtirish samarasi, ulardan
foydalanishni yaxshilash tufayli kamroq i te m l qilinishi yoki qisman ozod
qilinishida aks etadi. Aylanma ma lag la mutlaq yoki nisbiy ozod qilinishi
mumkin.
Mutlaq ozod qilish korxonaning aylanma ma lag la ga lga ehtiyojini
kamaytirishni tavsiflaydi hamda mavjud resurslardan ratsional foydalanishga oid
turli tashkiliy-texnik chora-tadbirlar hisobiga amalga oshiriladi.
Nisbiy ozod qilish aylanma ma lag la i hajmining
zga i i hamda sotilgan
mahsulot hajmining zga i i i aks ettiradi. Uni aniqlash uchun hisobot yilida
aylanma ma lag la ga ehtiyojni, mahsulotni mazkur davr mobaynida sotish
yi a haqiqiy aylanish hamda tga davrdagi aylanishni (kunlarda) inobatga
olgan holda hisoblash zarur. Ular ta i agi farq ozod qilingan vositalar miqdorini
beradi.
- Moliyaviy inqiroz sharoitida iqtisodiyotimizni barqaror rivojlantirish
borasidagi ishlar keyingi paytda qabul qilingan bir qator muhim farmon va qarorlar
orqali ham namoyon la i. O z e i t Respublikasi Prezidentining iqtisodiy
nochor korxonalarni
moliyaviy g l mla ti i , modernizatsiyalash, texnik va
texnologik jihatdan yangilash jarayoniga tijorat banklarining ma lag la i i
kengroq jalb qilishni y lga q yi ga qaratilgan «Iqtisodiyot real sektori
korxonalarining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish chora-tadbirlari
56
t g i i a»gi (2008 yil 18 noyabr), jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining salbiy
oqibatlarini bartaraf etish, iqtisodiyot real sektori bazaviy tarmoqlarining iqtisodiy
i i barqaror u atla i va makroiqtisodiy mutanosibligi hamda barqaror
ishlashini ta mi la , ishchi
kuchi bandligiga ma la i , eksport qiluvchilar,
sanoatning etakchi tarmoqlari korxonalarini hamda kichik biznesni aniq manzilli
q lla -quvvatlashga qaratilgan «Iqtisodiyotning real sektori korxonalarini q lla -
quvvatlash, ularni barqaror ishlashini ta mi la va eksport salohiyatini oshirish
chora-tadbirlari dasturi t g i i a»gi (2008 yil 28 noyabr) Farmonlari shular
jumlasidandir. Xususan keyingi Farmonda davlat byudjetidan 491 mlrd. m a
ortiq ma lag la i i tijorat banklari ustav amg a mala i i va kredit resurslarini
payti i ga y alti i orqali banklar tomonidan eksport qiluvchi
korxonalarga, aylanma ma lag la i i t l i i uchun imtiyozli
kreditlar ajratish
belgilab berilgan.
Joriy ko yu tu a keskin yomonlashib borayotgan hozirgi sharoitda
eksportga mahsulot chiqaradigan korxonalarning tashqi bozorlarda raqobatdosh
li i i q llab-quvvatlash yi a konkret chora-tadbirlarni amalga oshirish va
eksportni rag atlantirish aylanma mablag larini t l i i uchun korxonalarga
Markaziy bank qayta moliyalash stavkasining 70 foizidan ortiq lmagan
stavkalarda 12 oygacha lgan muddatga imtiyozli kreditlar berish amalga
oshirilmoqda.
