Menejmentning iqtisodiy mexanizmida
nazorat funksiyasi.
REJA:
-
Boshqaruv nazorati, uning mohiyati, shakllari va amalga oshirish vositalari.
-
Boshqaruv nazorati tizimida iqtisodiy tahlil.
-
Menejment va moliyaviy nazorat.
Tayanch tushunchalar: moliyapiy nazorat, ma’muriy nazorat, joriy nazorat.
Boshqarmaga oid nazorat, uning turlari va amalga oshirish vositalari.
Boshqarmaga oid nazorat bu boshqaruv funksiyalardan biri bo’lib, usiz to’lig’icha boshqaruvning boshqa funksiyalari amalga oshirilmaydi. Nazoratning funksiyalariga quyidagilar kiradi: faoliyat natijalari haqidagi malumotni yig’ish, ishlov berish va tahlil qilish, ularni rejalashtirgan ko’rsatkichlar bilan taqqoslash, mo’ljallangan maqsadlarni amalga oshirish uchun zarur bo’lgan tadbirlarni ishlab chiqish. Shuning uchun nazorat nafaqat chetlanishlarni aniqlash, balki shu chetlanishlarning sababini tahlil qilishni ham nazarda tutadi.
Boshqaruv nazoratning muhim funksiyasi bu standart hisobot tizimini ishlab chiqish, shu hisobotni tekshirish va butunlay firma bo’yicha, hamda har bir bo’linma bo’yicha xo’jalik faoliyatining natijalarini tahlil qilish. Firma asosan nazoratning ikki shaklini ishlatadi: moliyaviy nazorat; ma’muriy nazorat.
Moliyaviy nazorat har bir xo’jalik bo’linmalarning moliyaviy hisobotlarini muhim iqtisodiy ko’rsatkichlarning standart shakllari bo’yicha qabul qilish orqali amalga oshiriladi. Hisobotlarning turi, hajmi, bajarilish muddati har hil bo’lishi mumkin. Hisobotda haqiqiy va rejalashtirilgan ko’rsatkichlar ko’rsatiladi. Bunda quyidagi asosiy ko’rsatkichlarga e’tibor beriladi:
- foyda darajasi;
- ishlab chiqarish harajatlari;
- kapital quyilmalarning samaradorligi;
- o’z vositalari bilan ta’minlanganligi;
- moliyaviy holati va boshqalar.
Tashkiliy moliyaviy nazorat bo’linmalar orqali boshqarishning har bir satxida amalga oshiriladi. Yuqori pog’onadagi nazorat esa nazorat apparati orqali amalga oshiriladi. Ishlab chiqarish bo’linmalari va qaramog’idagi firmalar faoliyati ustidan nazoratni buxgalteriya, moliyaviy xizmat va rejalashtirish tizimi orqali bajariladi.
Ma’muriy nazoratda odatda quyidagi ishlar amalga oshiriladi: xo’jalik natijalar joriy byudjetdagi rejalashtirilgan ko’rsatkichlari bilan mosligi aniqlanadi, haqiqiy va rejalashtirilgan sotish hajmi solishtiriladi, firmaning bozordagi ulushini o’zgarishlari tahlil kilinadi va buyurtma portfelining holati ham tahlil qilinadi. Bu operativ nazorat muntazam ravishda olib boriladi. Shunda, moliyaviy nazorat - markazlashtirilgan, ma’muriy nazorat esa markazlashtirilmagan hisoblanadi.
Boshqaruv nazorati tizimida firma xo’jalik faoliyatining
iqtisodiy tahlili asoslari.
Firma xo’jalik faoliyatining tahlili shu firmaning boshqaruv tizimida juda katta ahamiyatga ega bo’lib, boshqarishning hamma yo’nalishlari bilan chambarchas bog’liq. Xo’jalik faoliyati tahlilining maqsadi:
- hisobot davriga firmaning ishlab chiqarish va sotish faoliyatining iqtisodiy samaradorligini aniqlash, qo’yilgan maqsadlarga erishganligini aniqlash;
- shu faoliyatni zarur bo’lgan moliyaviy, moddiy va mehnat resurslari bilan ta’minlash nuqtai nazardan istiqbolda rivojlanishining mumkin bo’lgan yo’nalishlarini aniqlashdan iborat.
Shuning uchun xo’jalik faoliyatining tahlili aniq maqsadga muvofiq o’tkazilishi kerak va quyidagi masalalarni tahlil qilib aniqlab berishi kerak, ya’ni mo’ljallanayotgan foydaga (nafga) asosan ishlab chiqarishni ko’prok qaysi tomonga yunaltirish kerak, firmaning shunday yangi imkoniyatlarini va rezervlarini aniqlash kerakki, ular mavjud bo’lgan ishlab chiqarish quvvatidan optimal foydalanib, zarur bo’lgan resurslardan foydalanib, ishlab chiqarishning yangi turlariga erishsin.
Xo’jalik faoliyatining tahlili asosan marketing va rejalashtirish yo’nalishlari uchun zarur bo’lgan ma’lumotlarni yetkazib berishi kerak.
Iqtisodiy tahlilning to’liqliligi, ma’lumot bazasining mavjudliliga bog’liq. Ma’lumot bazasida boshqarish qarorlarini chiqarish uchun quyidagi zaruriy analitik materiallar bo’lishi kerak:
| 