O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mаxsus tа’lim vаzirligi

Fanni o’rganish vaqida o’tkaziladigan mashqlar majmui yaxshilab o’ylangan, 
pedagogik asoslangan tizim bo’lishi kerak. Mashqlar tizimi, avvalo, ulariing qat’iy 
izchilligini ko’zda tutadi. Har bir yangi ko’nikma, yangi malaka musthkam asosda 
rivojlanib, o’quv fani tizimiga kiritilgan taqdirdagina oson hosil qilinadi. Ishning 
har bir yangi turiga talabalar o’zlarining bundan oldingi faoliyati bilan tayyorgarlik 
ko’radi. Mashqlar tizimi murakkabligi va bu mashqlarni bajarishda talabalarning 
mustaqillik darajasi sekin-asta ortib boradigan qilib tuzilishi lozim. 
Talabalarning mustaqillik darajasini sekin-asta oshirib boruvchi mashqlarni 
tanlashda, ularning xilma-xil bo’lishi kerakligini ham esdan chiqarmaslik zarur. Bu 
hol, bir tomondan, talabalarning qiziqishini so’ndirmaslik uchun, ikkinchi 
tomondan, talabalarni o’z bilimlarini har xil sharoitda tatbiq etish usullariga 
o’rgatish uchun muhimdir. 
Bilimlarni mustahkamlash va takomillashtirishning hamda mashqlar jarayonida 
uquv va malakalar hosil qilishning samaradorligi mashqlarning soniga, ularni 
o’kazish tizimliligi va muntazamligiga, shuningdek, vaqt jihatidan taqsimlanishiga 
bog’liq. Vaqt jihatidan taqsimlanishi esa, o’z navbatida, o’rganiladigan 
materialning xarakteriga bog’liq. Tarkibida asosiy masalalar bo’lgan, mavzu yoki 
fanning asosiy qonun-qoidalarini aks ettiradigan material puxta mustahkamlanishi 
kerak, bu esa bilimlarniig bundn keyingi o’zlashtirilishiga ishonchli asos bo’ladi. 
O’rganish vaqtida talabalar qiynaladigan va tipik xatolarga yo’l qo’yadigan 
materialga oid mashqlar tez-tez va ko’p o’tkazilishi darkor. Ammo boshqa hollarda 
ham, o’rganiladigan materialning muhimligi hamda murakkabligiga qaramay, 
mashqlar o’quv ishining majburiy elementi bo’lishi, tizimli va muntazam ravishda 
har qaysi darsda o’tkazilishi lozim. Bu esa talabalarning ish sohasidagi mehnatida 
muayyan uslub yaratadi, bilim, ko’nikma va malakalarni puxta hamda tizimli 
o’zlashtirishiga yordam beradi. Bir tipdagi mashqlar o’tkazishda avval ularni tez-
tez, keyin siyrakroq takrorlash zarur. O’rganilgan material esdan chiqib qolishining 
oldini olish va uni yanada mustakamlash maqsdida, bundan keyingi mashqlarga 
uni tadbiq etishga oid topshiriqlar kiritib turish zarurki, bu mashqlarda yangi 
topshiriqlar asosiy bo’lib qoladi. 

Yuqorida aytib o’tilganidek, fanlararo bog’lanishlarning tiplaridan biri - 
talabalarda hosil qilinayotgap uquvlar bo’yicha bog’lanishdir. SHunga asoslanib, 
mashqlar o’tkazishda talabalarda fanlararo xarakterdagi ko’nikmalar - o’z ishini 
rejalashtirish ko’nikmalari, umumiy xarakterdagi intellektual va amaliy 
ko’nikmalar, kitob bilan ishlash ko’nikmalari, tashkil etish ko’nikmalari hosil 
qilishga alohida e’tibor berish zarur. Bu hol talabalarning bir fanni o’rganishda 
orttirgan bilim va ko’nikmalarini boshqa fanlardan qilinadigan ishga ko’chirishga 
yordam beradi.
5.5. Ta’lim jarayonida interfaol metodlardan foydalanish. 
Shu vaqtgacha an’anaviy ta’limda talabalarni faqat tayyor bilimlarni 
egallashga o’rgatib kelingan. Bunday metod talabalarda mustaqil fikrlash, ijodiy 
izlanish, tashabbuskorlikni so’ndiradi. 
Hozirgi kunda ta’lim jarayonida interfaol metodlar (innovatsion pedagogik 
texnologiyalar)dan foydalanib, ta’limning samaradorligini ko’tarishga bo’lgan 
qiziqish, e’tibor kundan-kunga kuchayib bormokda. Innavatsion texnologiyalar 
qo’llanilgan mashg’ulotlar talabalar egallayotgan bilimlarni o’zlari qidirib 
topishlariga, mustakil o’rganib, tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham o’zlari 
keltirib chiqarishlariga qaratilgan. O’qituvchi bu jarayonda shaxs va jamoaning 
rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi, shu bilan 
bir qatorda, boshqaruvchilik, yo’naltiruvchilik vazifasini bajaradi. Bunday o’quv 
jarayonida talaba asosiy figuraga aylanadi. 
Pedagog - olimlarning yillar davomida ta’lim tizimida quyidagi 

Download 1,42 Mb.