87
S/TS va beton belgilangan mustahkamligini saqlash uchun hisoblash
vaqtida quruq to’ldiruvchilar olingan suv sarfi 5. 1-misolda kamaytiriladi,
quruq
qum va shag’al еsa nami bilan almashtiriladi. Shunda betonning ishlab chiqarish
tarkibida material sarfi quyidagicha bo’ladi:
Sement 330 kg
Qum 600+18=618 kg
Shag’al 1270+13=1283 kg
Suv 177-31=146 kg
Ja’mi 2377 kg
Beton qorishmasining zichligi o’zgarmaydi.
Sement va to’ldiruvchi beton qorgichga solinganda ularning birlamchi
hajmi olinadigan beton qorishmasining hajmidan kattaroq bo’ladi, chunki, qorish
vaqtida massaning zichlashuvi yuz beradi – sement
donalari qum donalari
orasidagi bo’shliqqa joylashadi, qum donalari еsa shag’al donalari orasiga
joylashadi. Olinadigan beton qorishmasi hajmiga baho berish uchun betonning
chiqish koеffitsiyenti
б
ishlatiladi va u ushbu formula bilan aniqlanadi:
b
=
sh
p
ts
Sh
P
Ts
/
/
/
1000
5. 8.
bu tenglikdagi
ц
,
п
va
ш
- sement, qum va shag’alning zichligini bildiradi.
Beton chiqishi koеffitsiyenti hisoblanganda suvning ta’siri е’tiborga
olinmaydi, chunki suv darhol qattiq materialarning bo’shlig’iga
singib ketadi va
ularning dastlabki hajmiga ta’sir еtmaydi. Biroq ishlab chiqarish tarkibi uchun
б
koеffitsiyenti hisobga olinganda nam to’ldiruvchilarning zichligi ishlatiladi,
nimagaki ularning zichligi quruq to’ldiruvchilarning zichligidan farq qilishi
mumkin va bu holat ayniqsa qumda ko’proq ko’rinadi. Betonning chiqish
koеffitsiyenti betonning tarkibi va ishlatiladigan materiallarning
xususiyatiga
bog’liq bo’lib 0, 55-0, 75 atrofida o’zgarib turadi.
Beton qoruvchining bir marta qorishi uchun materiallar hisobi olinganda
sement, qum va shag’al hajmining umumiy miqdori beton qoruvchi moslama
88
barabani hajmiga mos bo’lishi kerak. Shunda bitta qorishda olinadigan V
z
betonning hajmi quyidagicha bo’ladi:
V
z
=
б
V
bs
/5. 9/
bu tenglikdagi V
bs
beton qoruvchining hajmini bildiradi.
Beton qoruvchining bir marta qorishi uchun lozim bo’ladigan materiallar sarfi
olinadigan beton hajmidan kelib chiqqan holda belgilanadi /TS
z
=TSx V
z
va
hokazo/
Yuqorida ko’rilgan
misol uchun agar
v. p
=1, 65 va
v. Sh.
=1, 48 kg/dm
3
bo’lsa quyidagini olamiz:
b
=
48
,
1
1283
65
,
1
618
3
,
1
330
1000
=0, 67
Barabanining hajmi 500 l bo’lgan beton qoruvchi uchun bir marta qorilganda
chiqadigan beton hajmi 500x0, 67=335 l yoki 0, 335 m
3
bo’ladi. Bir marta qorish
uchun ishlatiladigan materiallar sarfi quyidagicha:
Sement 330x0, 335=111 kg
qum 618x0, 335=207 kg
Shag’al 1283x0, 335=430 kg
suv 136x0, 335=45 l
Beton tarkibini shuningdek quyidagi nisbatda ham ifodalash mumkin: 1:
x:u
,
ya’ni
330 330 : 618 330 :1283 330 =1:1, 87:3, 89
Hisob formulalarini aniqlashtirish uchun, ayniqsa beton ishlari hajmi ko’p
bo’lganda, ishlatish uchun mo’ljallangan materiallar
ishlab chiqarish sharoitiga
yaqin sharoitda beton va beton qorishmasini dastlabki sinovdan o’tkazish talab
еtiladi. Beton mustahkamligi va harakatchanligini beton qorishmasi uchun
aniqlangan
bog’liqliklari
еksperimental
tekshirmasdan
foydalanilganda,
keyinchalik korrektirovka qilish bilan beton tarkibini belgilash mumkin va bunda
konstruktsiyalarni betonlashda tayyorlangan nazorat
uchun olingan namunalarini
tekshirish natijalaridan kelib chiqiladi. Agar betonning bir yoki ikki markasi
89
ishlatilishi kutilayotgan bo’lsa uchta S/TS qiymatli uchta sinov qorishmasini
tayyorlash kifoya qiladi. Masalan, 0, 4 0, 55 va 0, 7. S/TS ning qiymat darajasi
shunday bo’lishi kerakki, bunda betonni mustahkamligi belgilanganidan 15-20%
ko’p yoki kam beton olishga еrishilishi kerak. Beton qorishmasining
harakatchanligi topshiriqqa binoan olinadi.
