O`zbekiston Respublikasi




Download 1,42 Mb.
Pdf ko'rish
bet39/47
Sana25.05.2024
Hajmi1,42 Mb.
#253710
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   47
Bog'liq
O`zbekiston Respublikasi

5. 3-jadval 
Beton markasi 
TSement 
markasi 
Beton markasi 
TSement 
markasi 
M 100 
300 
M 300 
500 
M 150 
400 
M 400 
600 
M 200 
400 
M 500 
600 
Beton uchun sementning juda past markalari ishlatilganda sement sarfini 
ko’paytirish talab еtiladi. Aksincha, sement markasi ortiqcha baland bo’lganda, 
sement sarfi, texnik shartga ko’ra olinishi lozim bo’lgan mustahkamlik uchun 
belgilangan minimal qiymatdan kamroq bo’lishi mumkin.
Bunday holatda, sementni tejash uchun beton tarkibiga maydalangan 
qo’shimcha faol kremniyli yoki inert qo’shimchalar (kul, maydalangan kvarts 
qumi, oxak uni va boshqalar)ni qo’shish talab еtiladi.
Beton to’ldiruvchisi sifatida, qoidaga ko’ra, mahalliy material yoki yaqinda 
joylashgan karerdan olinadigan materillarni ishlatishga harakat qilinadi. Biroq 
ularning orasidan sement sarfi minimal bo’lgan holatda lozim hususiyatli beton 
olish imkonini beradiganlari tanlab olinadi. Beton qorishmasi belgilangan 
harakatchanligiga suv sarfini to’g’ri taqsimlash orqali, betonning mustahkamligiga 
еsa suv-tsement nisbati va sement sarfini to’g’ri taqsimlanishi natijasida еrishiladi.
Sement sarfi minimal bo’lishini to’ldiruvchining katta-kichikligi to’g’ri 
tanlanishi ta’minlaydi. Ularning miqdorini aniqlashda ilgari qum va shag’al 
o’rtasidagi optimal nisbat 
r
bo’yicha berilgan tavsiyalar qo’llanilgan. Zamonaviy 
hisoblash usullarida odatda shag’al (mayda tosh) yoyiluvchanligining qorishma 
a
nisbati hisoblanadi va bunday nisbat qorishma hajmi shag’al ichidagi bo’shliq 
hajmidan qancha ko’p еkanligini ko’rsatadi.
a
koеffitsiyentining joriy еtilishi 
beton tarkibini aniqlashni osonlashtirdi, uning natijlari ishonchliroq bo’ldi.

76 
Nimagaki, boshqa shartlar rioya еtilgan holda minimal sement sarfi bilan beton 
tayyorlash optimal 
a
qiymati beton strukturasi qoliplashining fizik asoslaridan 
kelib chiqqan holda olinadi. Bu holda og’ir betonda qum va shag’al sarfi ikki 
tenglamali formulani hal qilish orqali olinadi: 



 

;
1000
/
/
/




sh
sh
ts
Sh
P
В
Ts









sh
sh
ts
ts
Sh
P
P
В
Ts




/
/
/



bu 
erda
: 

ts, 

p
, 

sh
- s
ement, qum va shag’alning haqiqiy zichligi, kg/l; P
sh
shag’alning 
g’ovakligi (nisbiy qiymat); a - shag’al donalarining qorishmada tarqalishi koеffitsiyenti; 
ш

- 
shag’alning zichligi, kg/l.

 
Birinchi tenglamaning beton komponentlari absolyut hajmining yig’indisi 1 
m
3
tayyor zich beton (1000 l) ga teng, deb olingan shart bilan chiqarilgan va bu 
holda beton tarkibida havo bo’lmasligi lozim. Ikkinchi tenglamaning sharti - qum-
tsementli qorishma (standart bo’sh holatida) shag’al orasidagi bo’sh joylarni to’la 
to’ldirishi va uning donalarini bir miqdor surishi lozim va bu holat beton 
aralashmasining yaxshi joylashishi hamda to’ldiruvchi donalarining yagona, 
mustahkam manolit bo’lib birlashishi uchun zarur.
Bu usuldagi tenglamada ikkita noma’lum – qum va shag’al bor. Sababi, suv 
va sement sarfi betonning mutahkamligi, beton qorishmasining harakatchanligiga 
qarab, 

kеffitsiyent еsa, еksperimental usulda olingan tavsiyalarga asosan sement 
sarfi minimal bo’lishini ta’minlovchi nisbatga qarab olinadi.
Keltirilgan tenglama yordamida quyidagini olamiz: 

 

sh
sh
sh
P
Sh



/
1
/
1000


(5. 1) 
ts
sh
ts
Sh
В
Ts
P



















1000
(5. 2) 
Engil betonlar uchun tenglamaning boshqa usuli qo’llaniladi va bunda 
ikkinchi tenglama beton mustahkamlik darajasi belgilangan shart bilan chiqariladi.
Betonga havoni tortuvchi qo’shimchalar qo’shilgan taqdirda, tenglamaga qushilgan 
havo hajmini belgilovchi qiymat qo’shiladi. Shunday qilib, ko’rib chiqilgan usulda 

77 
material sarfining yakuniy qiymati, materiallar еgallaydigan absalyut hajm nazarda 
tutilgan holda hamda betonning tejamliligi, mustahkamligi va boshqa xususiyatlari 
etarli bo’lishi hisobga olingan holda chiqariladi.
Beton xususiyati kimyoviy qo’shimchalar bilan yaxshilangan taqdirda, 
materiallar sarfini hisoblashda hisob kitoblarga tegishli o’zgartirishlar kiritish 
orqali ularning ta’siri hisobga olinadi.

Download 1,42 Mb.
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   47




Download 1,42 Mb.
Pdf ko'rish