15
а) b) d)
4-rasm. Arra turlari: a) burcharra
b) g‘o‘labo‘rarra
d) dastarra;
Qo‘l arralari burcharra, burama yoy arra deb
ataladigan turlari ham bor.
Burcharralar tanasi yupqa bo‘lib, tor iz hosil qilish orqali aniq arralash
ishlarini bajarish uchun xizmat qiladi. Shu bilan birga arralash uchun
kamroq kuch sarflash imkonini beradi. Ularni ishlatish vaqtida yupqa
tanasini tarang tutib turish uchun maxsus moslamadan foydalaniladi.
Moslamaga o‘rnatilgan burcharraning tuzilishi arra tanasi, 2 ta quloq,
2 ta dasta, 1 ta kergi chilvir va burov tayoqchasidan iborat.
Bu arrani ishlatish vaqtida tanasini tarang
tutib turish uchun chilvir
orasidan o‘tkazilgan burov tayoqchasini aylantirib chilvirni taranglash
kerak. Burch arralar kashakli arra, yoy arra deb ham ataladi.
Burilma yoy arralar taqasimon tutqichga maxkamlanadi. Ular yupqa
ensiz va kalta arra tanasidan iborat ixcham qo‘larra bo‘lib, faner, yupqa
taxta va boshqa materiallardan shakldor buyumlar arralash uchun
ishlatiladi. Bunday arralar tanasining qalinligi 0,6–1,25 mm eni 2–10
mm, uzunligi 200–350 mm gacha bo‘ladi. Burilma arralarning lobzik
yoki qil arra deb ham ataladi.
uzun tomoni yonidan arra chiqariladi. Arra tanasining uzunligiga ko‘ra
uzun
va qisqa, qalinligiga ko‘ra qalin va yupqa, kengligiga ko‘ra keng,
tor, ingichka va qil arra turlariga bo‘linadi. Tishning tuzilishiga ko‘ra
bir tomonga arralaydigan, ikki tomonga arralaydigan hamda tishining
kattaligiga ko‘ra yirik, o‘rta, mayda tishli arralarga ajratiladi. Bu arralar
faner va yog‘ochdan shakldor buyumlarni arralash uchun ishlatiladi.
16
Sarjin arra yog‘och g‘o‘lalarini 2 kishi bo‘lib arralash uchun
ishlatiladi. Bu arralarning tanasi uzun va keng bo‘lib, uning ikki uchiga
yog‘och dastalar o‘rnatiladi. Bu dastalarning o‘q chizig‘i
arra tanasi
bilan bir xil tekislikda o‘rnatiladi. Sarjin arrani g‘albo‘r arra deb ham
ataladi. Ularning tanasi turli uzunlikda tayyorlanadi. Taxtabo‘r arra
yo‘g‘on yog‘ochlardan ikki kishi bo‘lib taxta tilishda ishlatiladi. Bu
arradan foydalanishda yog‘ochni taxta tiluvchilarning biri uning ostida
va ikkinchisi ustida turib arralashlari uchun maxsus tayyorlangan joyga
mahkamlanadi. Taxtabo‘r arraning dastalari uning tanasi tekisligini ikki
yoniga tik chiqib turadigan xolatda o‘rnatiladi.
Arralar vazifasiga ko‘ra
qirquvchi, tiluvchi arralariga bo‘linadi. Bu
arralar bir-biridan tishlarining shakli bilan farq qiladi.
Qirquvchi arralar yog‘ochni ko‘ndalang qirqish uchun ishlatiladi.
Ularning tishlari teng yoki uchburchak shaklida bo‘lib, ular arra
tanasining davomidan o‘tkir uchlari tashqariga tik yo‘nalgan xolda
chiqariladi.
Tiluvchi arralar yog‘ochni bo‘yiga arralab tilish uchun ishlatiladi.
Ularning tishi o‘tkir burchakli bo‘lib, ular arra tanasi davomidan
tashqarida tik yo‘nalgan uchburchak shaklida chiqariladi.
Duradgorlik iskanalari. Yog‘och materiallardan turli xil buyumlar
tayyorlashda ularning qismlari ko‘pincha “tirnoq” chiqarish yo‘li
bilan
biriktirilib, bunda o‘yish-teshish ishlari bajariladi. Bu maqsadda har hil
duradgorlik iskanalaridan foydalaniladi.
Duradgorlik iskanalari vazifasiga ko‘ra yo‘nuvchi va o‘yuvchi
iskanalarga bo‘linadi (5-rasm).
