8
ma’lum darajada nam bo‘ladi. Suv yog‘och xujayralarining devorchalari
orqali singib, ularning ichi va oralariga joylashadi. Xujayra devorchalariga
shimilgani suv gigoskopiya suv, xujayralarning
ichi va orasiga singan
suv erkin tomchi deb ataladi.
Yog‘ochning namligi laboratoriya sharoitida asosan ikki usulda uning
nam va quritilgan xoldagi oralig‘ini o‘lchash yoki namlikni o‘lchaydigan
asbob elektr nam o‘lchagich yordamida aniqlanadi.
Yog‘och namligini tortish yo‘li bilan aniqlash uchun taxta yoki
gullarning uchidan 0,5 sm qismi kesib tashlanadi, qolgan qismidan 10–
15 mm qalinlikda butoqsiz va biron nuqsonsiz namuna arralab olinadi.
Uni tozalab texnik tarozida 20 mg aniqlik bilan tortiladi. So‘ng quritish
shkafida 100–105
0
C haroratda quritiladi. Namuna birinchi marta olti
soatdan so‘ng tortib quritiladi, undan keyingi tortishlar har 2 soatda
takrorlanadi. Quritish namunaning og‘irligi o‘zgarmay qolguncha
davom etadi. Yog‘ochning namligi undagi
suv miqdorining mutloqo
quruq yog‘och oralig‘iga yoki zichligiga nisbatan aniqlanib, foizlarda
ifodalanadigan kattalikdir.
Yog‘och namligini aniqlashning ikkinchi usulida yog‘och namligi
nam o‘lchagich yordamida qisqa vaqt ichida aniqlanadi.
Asbobning ishlash prinsipi yog‘ochning elektr o‘tkazuvchanligiga
asoslanadi. Yog‘ochning namligi qancha yuqori bo‘lsa, u elektr
tokini shuncha yaxshi o‘tkazadi. Mutloq quruq yog‘och elektr tokini
o‘tkazmaydi.
Yog‘och quritilganda
avval undagi erkin suv, keyin gigroskopik suv
bug‘lanadi. Yog‘ochlar ta’biiy va suniy usullarda masalan ochiq xavoda,
ildizda, yopiq xonalarda, maxsus jixozlangan kameralarda qizdirilgan
xavo bilan quritiladi. Ochiq xavoda quritish usuli quritilishi lozim
bo‘lgan yog‘och materialni ochiq xavoda to‘g‘ri saqlashdan iborat
bo‘lib, bunda yog‘och xavo ta’sirida sekin-asta quriydi.
Yog‘ochni ta’biiy va sun’iy usulda quritish
quyidagi ketma ketlikka
asoslangan. Quritilayotgan yog‘och atrofidan, oralaridan esgan issiq
quruq yoki shamollatish vaqtida esgan qizdirilgan xavo yoki yog‘och
tarkibidagi namlikni olib ketadi. Xavo oqimi qancha kuchli bo‘lsa,
yog‘och shuncha tez quriydi.
9
Yog‘ochlarni quritishda quritish rejimi katta ahamiyatga ega, haroratni,
namlik va havo oqimini boshqarish bilan yog‘ochning yorilmasdan, tob
tashlamasdan qurishini ko‘rish mumkin.
Yog‘och materiallarini ta’biy holda quritish va saqlash davlat
standartlariga muofiq bajariladi. Tabiiy quritishda yog‘ochlar to‘g‘ri
xolda saqlanadi. Bunda:
Yog‘och saqlanadigan joy maydonining atrofi va usti nishab bo‘lib,
yog‘in - sochin suvlari to‘planmasligi kerak.
Yog‘och materiallari tagida va atrofida poyraxa, arra qipig‘i, chirigan
tarasha, yoki daraxt po‘stlog‘i va axlat bo‘lmasligi kerak.
Yog‘och saqlanadigan ombor yoki imoratlar maydonidan kamida
50 m uzoqlikda bo‘lib, panjara yoki sim to‘siq bilan o‘ralgan bo‘lishi
lozim.
Yog‘och materiallar maxsus poydevorga o‘rnatilgan taglikka
taxlanishi zarur. Ularning shu tarzda taxlangan turi yog‘och g‘arami
deb ataladi.
Yog‘och g‘aramlari
ostiga qo‘yiladigan yog‘och
taglik antiseptik
moddalar bilan bo‘lishi kerak.
Tagliklar yog‘och g‘aramlarning turi, o‘lchamlariga qarab tayyorlanib,
balandligi 50 sm dan kam bo‘lmasligi kerak.
Bargli daraxtlar yog‘ochlaridan tayyorlangan taxta materiallar
yog‘och g‘aramlarga 1,5–2 m, balandligi 8–11 m taxlanadi. Taxtalar
orasiga past sifatli taxtalardan qistirma-qo‘yib ketiladi. Taxtalar orasiga
qo‘yiladigan pona yog‘och g‘arami osti to‘sinining ustiga bir yo‘nalishda
tik joylashtirilib boriladi.
Bargli daraxt yog‘ochlaridan tayyorlangan taxtalar yog‘och g‘aramiga
5–10 sm taxlanadi. Yog‘och g‘aramining balandligi, tagligining
kengligiga qarab, 6 m dan oshmasligi kerak.
Taxtalarning yog‘in – sochin, quyosh ta’siridan
saqlash maqsadida
yog‘och g‘aramlarning usti past sortli taxtalar bilan nishab qilib
yopiladi. Shuningdek, taxtalarni taxlashda yuqori qavatdagi taxtalar
pastki qavatdagilarga soya beradigan qilib taxlanadi. Tabiiy quritish
materiallarining qalin-yupqaligiga, yog‘och turiga, namligiga, haro ratiga,
10
Yog‘ochlarni ta’biiy holda quritish eng oddiy, oson va arzon usulidir.
O‘quv ustaxonasida ishlatiladigan yog‘och materiallari ham ko‘pincha
tabiiy usulda quritiladi. Buning uchun quritiladigan yog‘och materiallar
maktab
sharoitiga qarab bostirmalarda, ombor, chordoqlarda maxsus
tagliklar ustiga qo‘yib saqlanadi. Qish faslida yog‘och materiallar
tezroq qurish uchun ulardan keragi qirqib olinib, o‘quv ustaxonalarida
saqlanadi, ba’zan isitish tarmog‘idagi batareyalar ustiga yoki pechkalar
yoniga terib qo‘yiladi. Yog‘ochlarni suniy
quritish kameralarda olib
boriladi. Bu usulda quritiladigan material kameraga terib taxlanadi va
issiq xavo yuboriladi. Kamerada quritish ta’biiy quritishga qaraganda
qator afzalliklarga ega.
Kamerada yog‘och juda qisqa vaqt ichida quriydi va katta maydonlar
bo‘lishini talab etmaydi. Kamerada yog‘ochni xoxlagan namlikgacha
quritish mumkin. Kamerada haroratning yuqori bo‘lishi tufayli chirituvchi
zamburug‘lar rivojlanmaydi.
Kamerada quritilishni aniq boshqarish mumkinligi sababli yorilish
va tob tashlashning oldini olish mumkin. Haroratning yuqori bo‘lishi
natijasida nina bargli yog‘ochning smolasi qotib qolib,
u keyinchalik
buyum sirtiga chiqmaydi. Ko‘p yoqilg‘i va kamera quritishning
kamchiligi hisoblanadi.
yil fasllariga qarab 7 kundan 70 kungacha, ba’zan yil bo‘yi davom etadi
(1- rasm).
