11
2-rasm. Taxtalarni taxlash:
a)
yashirib;
b) bir-biridan qochirib;
v) reykalar ustiga.
Yog‘ochlar va ularga ishlov berish materillarini turlarga ajratish
va xususiyatlarini aniqlash
Yog‘och turlari ular olinadigan daraxtlarga qarab farqlanadi. Har
bir daraxtning yog‘ochi bir-biriga nisbatan qattiq-yumshoqligi, og‘ir-
yengilligi, zichligi, turli ta’sirlarga chidamliligi, ishlov berishga qulayligi,
ko‘rinishi, rangi va boshqa belgilar bilan farqlanadi. Yog‘och olinadigan
daraxtlar igna bargli va yaproqli (bargli) turlarga ajratiladi. Igna bargli
daraxtlarga qarag‘ay, tilog‘och, archa, kedr kiradi.
Bu daraxtlarning
har biri o‘z navbatida bir necha turlarga bo‘linadi. Masalan, dunyoda
qarag‘ayning 100 ga yaqin turi, pixtaning 40 ga yaqin turi, tilog‘ochning
20 dan ortiq turi, archaning 45
ga yaqin turi, kedrning 4 turi, sarvning
20 ga yaqin turi, tisning 10 yaqin turi ma’lum (2-rasm).
Qarag‘ay, tilog‘och kabi daraxtlardan asosan turli o‘lchamlardagi
taxtalar, to‘sinlar, reykalar tayyorlanadi. Bunday yog‘och materiallardan
imoratlorning zarur qismlarini yasash, eshik va derazalar hamda boshqa
turli yog‘och buyumlar tayyorlashda foydalaniladi.
Igna
bargli daraxtlardan yumshoq, yaproqli daraxtlardan qattiq
va mo‘rt yog‘och olinadi. Ulardan imoratsozlikda va turli buyumlar
yasashda foydalaniladi. Masalan, terakning bir turi bo‘lgan tog‘terak
yog‘ochidan gugurt, chang‘i, bochkalar tayyorlashda foydalaniladi.
Nina bargli daraxtlardan olingan yog‘ochlar
qurilish va duradgorlik
a
v
b
12
ishlarida asosiy material hisoblanadi. Uning
afzalliklari quyidagilardan
iborat: nina bargli yog‘ochlarning tarkibida smolali moddalar bo‘lgani
uchun xizmat muddati uzoq bo‘ladi, chirimaydi. Nina bargli o‘rmonlar
bargli o‘rmonlarga qaraganda ko‘p, nina bargli yog‘ochlar bargli
daraxtlar yog‘ochlariga
qaraganda yengil
bo‘lgani uchun bir joydan
ikkinchi joyga tashish oson. Nina bargli daraxt yog‘ochlari bargli daraxt
yog‘ochlaridan yumshoq bo‘lgani uchun ularga ishlov berish oson. Nina
bargli daraxtlarning tanasi to‘g‘ri, silliq bo‘lib, ulardan yaxshi sifatli
xoda tayyorlanadi. Qurilish va duradgorlik ishlarida
nina bargli daraxt
yog‘ochlari bilan bir qatorda bargli daraxt yog‘ochlari ham ishlatiladi.
Masalan eman, shumtol, arg‘uvon, terak, chinor, zirk na boshqalar.
Eman daraxtining zichligi ortiq, puxta va qattiq chiroyli teksturali, nam
ta’siriga chidamliligi bilan boshqa yog‘ochlardan ajralib turadi.
Har qanday yog‘ochning ishlatilishi
uning fizik va mexanik
xossalariga, ishlatilish sharoitiga, miqdoriga bog‘liq bo‘ladi. Texnikaning
taraqqiy
etishi
natijasida
yog‘och
materiallardan
foydalanish
sohasida doimiy o‘zgarishlar ro‘y bermoqda. Yog‘och asosiy qurilish
materiali hisoblanadi. Qurilish va inshoatlarda yig‘ma temir beton
kopstruksiyalarning ishlatilishi yog‘ochga bo‘lgan
extiyojni ancha
