Biologiyani о‘qitishda kasbga yо‘naltirish

195 
19-jadval 
Ta’lim sohasi 
Biologiyani о‘qitishda e’tiborni qaratish zarur bо‘lgan masalalar 
Gumanitar 
fanlar va 
san’at 
Ijtimoiy 
fanlar, 
biznes va 
huquq 
Muhandislik 
ishlov 
berish va 
qurilish 
tarmoqlari. 
Qishloq 
xо‘jaligi 
Sog‘likni 
saqlash 
Xizmatlar 
О‘quvchilarni aqliy, axloqiy, estetik, mehnat, jinsiy, ekologik, iqtisodiy, 
gigiyenik va jismoniy jihatdan yetuk qilib tarbiyalashda, ularning ilmiy 
dunyoqarashini kengaytirish, shaxs kamolotining tabiat bilan uyg‘unligi, 
tabiatga nisbatan mehr-muhabbat tuyg‘usi va ongli munosabatni tarkib 
toptirishda tabiatning tutgan о‘rnini
Tabiatni muhofaza qilish bо‘yicha ma’naviy–ma’rifiy ishlarni olib borish, 
tabiat barcha san’at turlarini rivojlantiruvchi manba ekanligi. 
Shaxs kamolotining tabiat bilan uyg‘unligi, ishlab chiqarish va agrosanoatni 
rivojlantirish, xom ashyodan olinadigan tovarlar, ularni ishlab chiqarishda 
mikrobiologiya usullaridan foydalanish, gen daktiloskopiyasi va genlar 
spektri yordamida shaxsni aniqlash texnologiyasining yaratilganligi.
Ekologik muammolar, suv, havo, tuproq, qishloq xо‘jaligi, odam 
ekologiyasi, ularni muhofaza qilish bо‘yicha olib borilayotgan tadbirlar, 
tabiiy boyliklar va ulardan unumli foydalanish yо‘llari va chiqindisiz 
texnologiyalarni joriy etish muammolari. 
Biosferada modda va energiyaning davra bо‘ylab aylanishi, ekologik toza 
manbalar energiyasidan foydalanish, bionika asoslari, tabiiy va sun’iy xom 
ashyolardan foydalanish, atrof-muhitni muhofaza qilish, Yer usti va osti 
tabiiy boyliklari va ulardan unumli foydalanish yо‘llari, chiqindisiz 
texnologiyalarni joriy etish muammolari. Sun’iy tanlash asosida о‘simlik 
navlari hosildorligi, hayvon zotlari mahsuldorligini oshirish yо‘llari, 
mikrobiologiya 
va 
biotexnologiya 
asoslaridan 
qishloq 
xо‘jaligi 
mahsulotlarini qayta ishlashda foydalanish, ikkilamchi suv va ichimlik 
suvini tozalashda suv о‘tlaridan foydalanish, biologik bilimlarning 
о‘simlikshunoslik, chorvachilik, asal-arichilik, о‘rmonchilik, mо‘ynachilik 
va 
baliqchilikni 
rivojlantirish, 
bog‘, 
parklarni 
barpo 
etish, 
kо‘kalamzorlashtirish, о‘simliklarni himoya qilishdagi ahamiyati, qurilish, 
yо‘llar barpo etish, qurilish materiallarini tayyorlashda tabiat muvozanatini 
asrash.
Biologik qonuniyatlar qishloq xо‘jaligining ilmiy-nazariy asosi ekanligi, 
qishloq xо‘jaligi mahsulotlarini yetishtirish, saqlash va qayta ishlash, 
о‘simliklarni himoya qilish, zootexnika va veterinariya, о‘rmonchilikni 
rivojlantirishda biologik bilimlarning ahamiyati, tuproq va yer osti suvlari-
dagi pestitsidlarni parchalovchi va zararsizlantiruvchi transgen о‘simlik 
yaratish, paxta tolasi sifatini yaxshilashga yо‘naltirilgan biotexnologiya, 
hayvonlarni klonlash, gibridomalar olish istiqbollari. 
Gen, hujayra injenerligi usullarini qо‘llab qator yuqumli va irsiy 
kasalliklarning gen injenerligi tashxisi biotexnologiyasi, irsiylanish 
qonuniyatlarini о‘rganish va oldini olish borasida olib borilayotgan 
izlanishlar, “asos” hujayralardan “yangi” organlar yaratish texnologiyasi, 
“Sog‘lom avlod uchun” Davlat dasturi, onalik va bolalikni asrash va tibbiy 
yordam kо‘rsatishni yaxshilash bо‘yicha davlat qarorlari. 
Turizm, sport, serviz, ommaviy bayramlar о‘tkazish, xalq og‘zaki ijodini 
rivojlantirishda tabiiyot fanlarining rolini kо‘rsatish lozim.

196 
Yuqorida qayd etilgan vazifalarni hal etish va an’anaviy ta’lim 
tizimidagi kamchiliklarga barham berish, ta’lim-tarbiya jarayonining 
samaradorligini oshirish uchun о‘quvchilarning bilish faoliyatini yalpi 
о‘qitish bilan bir qatorda, individual va kichik guruhlarda о‘qitishni 
tashkil etish maqsadga muvofiq. 
О‘quvchilarning bilish faoliyati individual tarzda tashkil etilganda 
о‘quvchilar о‘quv materialini mustaqil о‘zlashtiradilar, ularning aqliy 
rivojlanishi, qiziqishi, ehtiyoji, iqtidori, bilimlarni о‘zlashtirish darajasi 
hisobga olingan holda tuzilgan о‘quv topshiriqlarini mustaqil bajaradi va 
о‘z bilish faoliyatining subyektiga aylanadi. 
О‘quv 
topshiriqlarini 
individual 
bajarish 
jarayonida 
о‘quvchilarning aqliy faoliyati jalb etiladi, о‘z bilimi, kuchi va 
qobiliyatiga bо‘lgan ishonch ortadi va har bir shaxs о‘z imkoniyati 
darajasida rivojlanadi. Shu tarzda tashkil etilgan bilish faoliyati orqali 
vaqtdan unumli foydalaniladi, samaradorlik ortadi. 
Biologiyaning о‘qitishda о‘quvchilarning bilish faoliyatini indi-
vidual tarzda tashkil etish asosan dars bilan birgalikda darsdan va 
sinfdan tashqari ishlarda ham foydalaniladi. Masalan, о‘quvchilarning 
uy vazifasini bajarishida ularga tafovutlab yondashish imkoniyatlari 
mavjud. О‘quvchilarga muayyan mavzular bо‘yicha krossvordlar tuzish, 
kuzatish va tajribalar о‘tkazish, ma’ruza va referatlar, turli mavzularda 
о‘tkaziladigan tanlovlar uchun materiallar tayyorlash shular 
jumlasidandir. 
О‘quvchilarning bilish faoliyati kichik guruhlarda tashkil etilganda 
guruhdagi har bir о‘quvchi iqtidori, qiziqishi, bilim saviyasi, bilimlarni 
о‘zlashtirish darajasini aniqlash, о‘quvchilar о‘rtasida hamkorlik, о‘quv 
muloqoti, bahsi, munozara, о‘zaro yordamni amalga oshirish kо‘zda 
tutiladi.Biologiya darslarida о‘quvchilarning bilish faoliyati yalpi 
о‘qitishni individual va kichik guruhlarda ishlash shakllari bilan 
uyg‘unlashtirilganda juda yuqori samara beradi.
Ma’lumki, biologiyani о‘qitish dars, darsdan tashqari ishlar, 
sinfdan tashqari ishlar va ekskursiyalar shaklida tashkil etiladi. 
О‘rta maxsus, kasb ta’limi muassasalarida biologiya о‘quv fanini 
о‘qitishning samaradorligini oshirishning muhim sharti ta’lim-tarbiya 

197 
jarayoniga tizimli yondashuv sanaladi, shu sababli о‘quv dasturidan 
о‘rin olgan har bir mavzuning ta’limiy, tarbiyaviy, rivojlantiruvchi 
maqsadi hisobga olingan holda biologiyani о‘qitishda quyidagi dars 
turlaridan foydalanish tavsiya etiladi. 
 Ma’ruza (kirish ma’ruzasi, mavzuli ma’ruza, umumlashtiruvchi 
ma’ruza) darslari. 
 Seminar (bilimlarni mustahkamlovchi, yangi bilimlarni mustaqil 
egallashga mо‘ljallangan) darslari. 
 Modulli dars. 
 Muammoli (aqliy hujum) darslar. 
 Munozarali darslar. 
 Didaktik 
о‘yinli 
(syujetli 
rolli, 
ijodiy, 
ishbilarmonlar, 
konferensiyalar, о‘yin mashqlar) darslar. 

Download 1,48 Mb.