65
18-§. TOSHKENTDA «VABO ISYONI»
1892-yilning mart oyida Afg‘onistonda vabo ka-
salligi tar qaldi. Bahor faslining oxirlariga kelib bu
kasallik Samarqand viloyatining Jizzax uyezdida,
7-iyunda esa Toshkentda ham qayd qilindi. Tosh-
kent shahar ma’muriyati kasallikka qarshi tadbirlar qatorida shaharda-
gi 12 ta qabristonni yopib qo‘ydi. Shu kasallikdan vafot etgan ki shilar
uchun shahardan chekka joyda maxsus qabristonlar ochish va’da qilindi.
Lekin amalda shahardan tashqarida faqat bitta qabriston ochildi. Sani-
tariya tadbirlari xalqqa ishonarli qilib tushuntirilmadi. Bundan tashqari
shifokor-feldsherlar yetishmasligi sababli bemorlarni tekshirish ko‘pincha
uchinchi yo to‘rtinchi kuni o‘tkazilar edi. Bu vaqtda aholi o‘rtasida mus-
tamlakachi ma’murlar suvni, shifokorlar esa bemorlarni qasddan zaharla-
yotgani, murdalarning qabrlardan chiqarib tashlanayotgani to‘g‘risidagi
mish-mish gaplar tarqaldi. Turkiston o‘lkasida 1892-yil 18-iyundan kuch-
ga kirgan «Harbiy holatda deb e’lon qilingan joylar
haqida Qoida» joriy etildi. Bunday vaziyat aholi
orasida sarosimalik va norozilik keltirib chiqardi.
Bu vaqtda Toshkentning Eski shahardagi xalqpar-
var oqsoqoli Inog‘omxo‘ja Umriyoxo‘jayev lavo-
zimidan chet lashtirildi. Uning o‘rniga tayinlangan
shaxs pora olish ni kuchaytirish maqsadida bosh-
qa kasallik bilan og‘rib vafot etganlarni ham vabo
uchu n ochilgan shahar chekkasidagi qabristonga
ko‘mishni buyurdi. Xalq bunga keskin norozilik
bildirdi. Bu holat qo‘zg‘olon boshlanishiga sabab
bo‘ldi.
1892-yildagi norozilik harakatlarini keltirib
chi qargan asosiy sabab, bi rinchidan, mahalliy aholiga nisbatan siyosiy,
ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan mustamlakachilik jabr-zulmi ning tobora ku-
chayib borayotganligi; ikkinchidan, xalq ommasining og‘ir ahvoli, hu-
narmand kosiblar va mardikorlarning ayov siz ishlatilishi; uchinchidan,
iste’mol mahsulotlari narxlarining to‘xtovsiz oshib borishi, soliqlarning
ko‘pligi; to‘rtinchidan, amaldorlarning o‘z man sablarini suiiste’mol qi-
lishi, poraxo‘rligi kabi holatlarning ko‘payib ketishi bo‘ldi.
Tarixda «Vabo isyoni» (yoki «Toshotar voqeasi»)
deb nom olgan qo‘zg‘olon 1892-yilning 24-iyunida
boshlandi. Dastlab mahalliy aholining noinsof amal-
