|
Metabolitlar haqida tushuncha
|
| bet | 12/39 | | Sana | 03.12.2023 | | Hajmi | 0,74 Mb. | | #110149 |
Bog'liq Oziq ovqat maxsulotlarini saqlash usullari Metabolitlar haqida tushuncha
Metabolizm (Yunoncha metabol – o‘zgarish), tirik hujayralarda paydo bo‘ladigan va organizmni uning hayoti, o‘sishi, ko‘payishi uchun moddalar va energiya bilan ta’minlaydigan kimyoviy reaktsiyalar to‘plami.
Eng keng tarqalgan ma’noda metabolizm va energiya tengdir; aniqroq va tor ma’noda metabolizm oraliq (oraliq) almashinuvni ya’ni hujayralar ichidagi maddalarning paydo bo‘lishidan boshlab yakuniy mahsulot hosil bo‘lishigacha o‘zgarishini anglatadi. Shu ma’noda metabolizm atamasi ular shuningdek, birikmalarning alohida sinfiga yoki ma’lum bir moddaga (Masalan, metabolizm oqsillari, metabolizm gulyukozalari) tegishli. Hujayra ichiga kirib, ozuqa moddalari metabolizmga uchraydi. U fermentlar tomonidan katalizlangan bir qator kimyoviy o‘zgarishlarga uchraydi.
Metabolizmning ikki tomoni mavjud – anabolizm va katabolizm. Anabolik reaktsiyalar hujayralar va to‘qimalrning strukturaviy elementlarini shakllantirish va yangilashga qaratilgan va sodda moddalardan murakkab molekulalarni sintez qilishdan iborat; bu reaktsiyalar, asosan reduktiv, erkin kimyoviy energiya (Endergonik reaktsiyalar) sarflanishi bilan birga keladi.
Katabolik konvertatsiya – bu murakkab molekulalarning ikkala oziq-ovqat bilan ta’minlangan va hujayraning tarkibiga kiradigan moddalarni oddiy tarkibiy qismlarga bo‘lish jarayonlari; bu reaktsiyalar, odatda oksidlovchi, erkin kimyoviy energiyaning chiqishi bilan birga keladi (Eksergonik reaktsiyalar)
Metabolizmning ikkala tomoni ham vaqt va makonda bir-biriga chambarchas bog‘liqdir. O‘simliklar hayvonlar va mikroorganizmlarning turli sinflaridagi metabolizmning individual zvenolarining yoritilishi tirik tabiatdagi biokimyoviy transformatsiyalar yo‘llarining tub umumiyligini ochib berdi.
Oziq-ovqatlarda uchraydigan kasallik tarqatuvchi mikroorganizmlar
Mikrobiologiya - grekchada mikros - kichik, bios - hayot, logos-o‘rganish degan ma’nolarni anglatadi. U biologik fanlardan biri hisoblanadi.
Bu fan optik mikroskoplar yordamidagina ko‘rish mumkin bo‘lgan organizmlarning tuzilishi, hayot faoliyati, qonuniyati va rivojlanish sharoitlarini o‘rganadi. Ularning o‘lchamlari shunchalik kichikki, bir tomchi suvda ular millionlarni tashkil etishi mumkin.
Ko‘p mikroorganizmlar bir xujayrali, lekin ko‘p xujayrali mikroorganizmlar ham uchrashi mumkin.
Mikroblar dunyosi boy va xilma-xil. Ular keng darajada tarqalgan bo‘lib, tuproqda, suvda va hamma klimatik zonalardagi havolarda, odamlar, hayvonlar tanasining sirtida, oshqozon-ichaklarida, o‘simliklarda, bizlarni qamrab olgan predmetlarda va oziq-ovqat mahsulotlarida uchraydi. Akademik V.L.Omelyanskiy shunday deydi: “Ko‘zga ko‘rinmas, ular insonning hayotiga do‘st sifatida, ba’zan dushman sifatida kirib borib, doimiy ravishda unga hamrohlik qiladi. Ular tabiatdagi jarayonlarda faol ishtirok etadi.
Ular tomonidan amalga oshiriladigan reaktsiyalar o‘ziga xosligi va samaradorligi bo‘yicha kimyoviy reaktsiyalardan ustun turadi”.
Mikroorganizmlar bizning planetamiz hayotida ham katta ahamiyatga egadir. Tosh, ko‘mir, neft, torf va ba’zi qazilmalarning hosil bo‘lishi aynan mikroorganizmlar hayot faoliyati bilan bog‘liqdir. Ularning qishloq xo‘jalik ekinlarining hosildorligini oshirishni ta’minlaydigan tuproq hosil bo‘lish jarayonlardagi ro‘li ham juda kattadir.
|
| |
