|
“pedagogik mahorat” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, №3-4Bog'liq 05.12.2021 To`plam Ped mahorat OAKMuhokamalar va natijalar.
Hozirgi davrda mahalliy pedagogikadagi gender yondashuvi samarali
ta’lim jarayonining gumanistik salohiyatini oʻz ichiga oladi, u quyidagilarni oʻz ichiga oladi: jins turidan
qat’iy nazar, ta’limni shaxsga yoʻnaltirishning ustuvorligi (androgin shaxsni rivojlantirish; individual
rivojlanish holatini ta’minlash, turli xil jinsdagi talabalar faoliyatining turli sohalarida oʻzini oʻzi anglash va
oʻzini namoyon qilish imkoniyatlarini kengaytirish); tenglik asosi (subyektning ongida erkak va ayolni
oʻzaro istisno qilish va oʻquv jarayoni ishtirokchilari oʻrtasidagi tenglikni rad etish); ta’limning an’anaviy
gender stereotiplariga sezgirlik (oʻqituvchining patriarxal me’yorlar va sxemalar asosida turli jinsdagi
bolalarni idrok etishdan bosh tortishi); gender bagʻrikengligini tarbiyalash (oʻqituvchining maqsadli faoliyati,
jinsiy guruhlar oʻrtasida va ular ichida uygʻun hamkorlikni rivojlantirishga koʻmaklashish); maktabning
gender tuzilmasida boshlangʻich maktab oʻquvchilarining gender oʻziga xosligini shakllantirish uchun qulay
vaziyatni yaratish - yashirin omillar ta’siri ostida yaratilgan oʻquv jarayoni ishtirokchilari va oʻquv
jarayonining oʻzi oʻrtasidagi gender munosabatlarining maxsus tartibi.
Maktabning gender tuzilishining oʻziga xosligi boshlangʻich maktab yoshidagi oʻquvchilarning
oʻrganiladigan shaxsiy ta’limining sifat xususiyatlarini belgilaydi. Gender oʻziga xosligi - bu shaxsning
ijtimoiy shartli yaxlit rivojlanishining asosiy tarkibiy qismi boʻlib, uning ichki dinamik tuzilishi subyektning
oʻzini oʻzi anglashini hamda oʻzi va uning ijtimoiy-jinsiy roli haqidagi gʻoyalarning maxsus tizimini
belgilaydi.
Boshlangʻich maktab oʻquvchilarining gender oʻziga xosligini shakllantirish samaradorligi
pedagogikada gender yondashuviga asoslangan maqsadli, kasbiy tashkil etilgan ta’lim jarayonida zarur va
yetarli pedagogik sharoitlar tizimini yaratish bilan belgilanadi: gender kompetensiyasini rivojlantirish
oʻqituvchi, gender-qulay maktab tuzilishini ta’minlash, bolalarning individualligini pedagogik qoʻllab-
quvvatlash turli genderlar, oʻquvchilarning gender ta’limini tashkil etish va boshqalar shular jumlasidandir.
R.Samarov, K.Farfiyeva toʻgʻri ta’kidlaganidek, “...yoshlarda gender madaniyatini shakllantirish koʻproq
amaliy mazmun kasb etib, ularni oila sarvari (bekasi), kasbiy jamoa a’zosi, tengqurlari qatorida teng shaxs
boʻlib kamol topishlari uchun lozimdir. Shu sababli, ularda gender madaniyatini shakllantirish uchun
majmuaviy yondashish maqsadga muvofiqdir, buning uchun “oila – mahalla – ta’lim muassasalari” tizimida
amal qilib kelayotgan hamkorlikni mazmunan takomillashtirish maqsadga muvofiqdir. Nazariy jihatdan
yoshlarda gender madaniyatning ifodalanganligining asosiy belgilari sifatida quyidagilar namoyon boʻlishi
mumkin:
- gnoseologik (ijtimoiy muhitda xotin-qizlarning oʻrnini belgilovchi gender bilimlar majmuasi);
- aksiologik (ijtimoiy-jinsiy munosabatlar hamda kasbiy ong tizimida qadriyatli me’yorlarni
ifodalaganlikda);
- kasbiy-vazifaviy (jinsiy va rolli munosabatlar davomida yuzaga keladigan muammolarni bartaraf
etuvchi gender muloqotning yoʻl va usullari);
- me’yoriy-faoliyatli (xotin-qizlarning kasbiy faoliyati natijasini baholashda namunaviy axloq
me’yorlariga yondashish) va boshqalar [4].
Xulosa
qilib aytadigan boʻlsak, “gender identifikatori” konsepsiyasini talqin qilishning fanlararo
tahlili uni shaxsning ijtimoiy jihatdan shartlangan yaxlit rivojlanishining asosiy tarkibiy qismi sifatida koʻrib
chiqishga imkon berdi, uning ichki dinamik tuzilishi subyektning oʻz-oʻzini ongini belgilaydi va oʻziga xos
xususiyatni belgilaydi. Maktabgacha yoshdagi oilaning gender-rol munosabatlariga va maktab yoshidagi
ta’lim tizimidagi gender stereotiplariga qarab, bolaning jinsi oʻziga xosligining qat’iy yoki moslashuvchan
oʻziga xosligi shakllanadi.
|
| |
