“pedagogik mahorat” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, №3-4

Download 2,09 Mb. Pdf ko'rish
bet	99/163
Sana	13.05.2024
Hajmi	2,09 Mb.
	#229627

1 ... 95 96 97 98 99 100 101 102 ... 163

Bog'liq
05.12.2021 To`plam Ped mahorat OAK

Asosiy qism.
Tadqiqotning turli jabhalari oʻzbekistonlik olimlar tomonidan maqsadli tarzda tadqiq
etilgan. Jumladan, M.B.Raximqulovaning nomzodlik dissertatsiyasida boshlangʻich sinf oʻquvchilarini
darsdan
tashqari
jarayonda
ekologik
qadriyatlar
ruhida
tarbiyalash
masalalari
hal
etilgan.
Sh.M.Mirzaxmedovaning nomzodlik ishida boshlangʻich sinf oʻquvchilarida tabiatga boʻlgan qiziqishni
shakllantirishning pedagogik asoslari yoritilgan. N.J.Isaqulovaning tadqiqot ishida boshlangʻich sinf
oʻquvchilarida ekologik tarbiyaga oid tushunchalarni shakllantirishning ilmiy-pedagogik asoslari tahlil
etilgan. G.N.Najmiddinovaning tadqiqotida boshlangʻich sinf oʻquvchilari oʻquv-biluv faoliyatini
shakllatirishning didaktik asoslari yoritilgan. M.K.Shirinovning tadqiqotida boshlangʻich ta’lim yoʻnalishida
tabiatshunoslik fanini oʻqitish uzviyligi va uzluksizligini ta’minlash mexanizmlari takomillashtirilgan.
R.Ibragimovning doktorlik dissertatsiyasida boshlangʻich sinf oʻquvchilari bilish faoliyatini
shakllantirishning didaktik asoslari ishlab chiqilgan. A.K.Raximovning doktorlik tadqiqoti talabalarda tabiiy-
ilmiy dunyoqarashni rivojlantirish metodikasini takomillashtirishga bagʻishlangan. J.E.Oʻsarovning doktorlik
ishida tayanch va fanga oid kompetensiyalar asosida ta’lim mazmunini takomillashtirish va oʻquvchilar
kompetentligini rivojlantirish masalalari tadqiq etilgan.
Oʻquvchilarga kompetensiyaviy yondashuv asosida tabiiy-ilmiy bilimlarni oʻrgatish metodikasini
takomillashtirish masalasiga yangicha yondashuv zaruriyati mavjud. Pedagogik manbalar va tadqiqotlarni
oʻrganish shuni koʻrsatdiki, tabiiy-ilmiy bilimlar majmuini quyidagilar tashkil etadi:
1) tabiat va borliq haqida ilmiy tushunchaga ega boʻlish; 2) tabiiy hodisalar haqida tushunchalarni
egallash; 3) hayvonot va oʻsimliklar olami haqida kerakli darajada bilimli boʻlish.
Bunday yondashuv asosida shaxsda tabiiy-ilmiy bilimlar kutilgan darajada hosil boʻladi. Mazkur
yondashuv tadqiqotimizda metodologik asos sifatida qabul qilindi va tahlillarda asosiy e’tibor ana shu
masalaga qaratildi. Bu boradagi bugungi asosiy vazifalardan biri – kompetensiyaviy yondashuv asosida
boshlangʻich sinf oʻquvchilariga tabiiy-ilmiy bilimlarni oʻrgatish metodikasini takomillashtirib borishdan
iborat. Mavjud ilmiy manbalarning tahlili shuni koʻrsatmoqdaki, ta’lim mazmuni va oʻqitish metodikasiga
nisbatan turli-tuman yondashuvlar mavjud. Ta’lim nazariyasiga oid ishlarni har tomonlama oʻrganish shuni
koʻrsatmoqdaki, ta’lim mazmunini belgilashda jamiyat hayotining ijtimoiy rivojlanishi ustuvor ahamiyat
kasb etadi. Ushbu masalaga dastlab faylasuflardan Platon, Aristotel va Sitsironlar e’tibor qaratgan.
Oʻquvchilarni “nimaga oʻrgatish kerak?”, – degan savolga javob izlash jarayonida pedagogikaning butun
tarixi davomida ta’lim mazmuniga oid turli nazariyalar va ta’lim muassasalari vujudga kelgan. Biz bugungi
kunda Oʻzbekiston maktablarida amal qilayotgan ta’lim mazmunini tanlashda metodologik asos sifatida
xizmat qilgan bir qator yondashuvlar tahliliga e’tibor qaratdik. Pedagogik ta’limotlar vujudga kelgan davrdan
boshlab, ta’lim mazmuni va oʻquv jarayonida oʻrgatiladigan oʻquv fanlari jamiyatning ma’lum ijtimoiy
guruhlari faoliyati bilan bogʻliq alohida sohalari nuqtayi nazaridan yondashilgan holda tanlangan. Mehnat
taqsimoti bilan bogʻliq holda oʻquv fanlari va ta’lim sohalari ham takomillashib borgan. Jumladan, uzoq
muddat davomida boshlangʻich ta’lim mazmuni hisob, ya’ni matematika, yozuv, oʻqish, musiqa va tasviriy
san’at kabi oʻquv predmetlarini oʻz ichiga olgan.
XVII-XVIII asrlarda ta’lim mazmuni barcha faoliyat sohalariga taalluqli boʻlgan elementlar va bilim,
koʻnikma, malakalar tizimini oʻzida mujassamlashtirdi. XIX asrga kelib, bilim, koʻnikma va malakalarni
oʻrgatish bilan birga, qoʻshimcha ta’lim maqsadlari ham belgilandi. Biroq oʻquv jarayonida bu
maqsadlarning yechimi yetarlicha ta’minlanmadi.
Turli pedagogik yondashuvlarni amaliyotga tatbiq etishga oid ta’lim nazariyalari vujudga keldi. Ushbu
yoʻnalish rivojlantiruvchi ta’lim nazariyasiga asos soldi. Mazkur yondashuvga koʻra, oʻquvchilar bilimlarni
oʻzlashtirish asosida mustaqil fikrlashga oʻrgatiladi, ularda amaliy faoliyat tajribasi hosil boʻladi. Bunday
yondashuv oʻz davrida pedagogik jamoatchilik tomonidan qoʻllab-quvvatlangan. Milliy va jahon
pedagogikasi vakillaridan A.Avloniy, A.Shukuriy, A.Fitrat, I.Pestalossi, E.Byork, I.Kant, A.Disterveg,
G.Spenser, Sh.Amonashvili, J.Piajelar ushbu gʻoyalar asosida oʻqitish tarafdorlari hisoblanganlar.
Bu davrda ta’lim mazmunini tanlashda katta hajmdagi bilim va koʻnikmalarni egallash emas, balki
uning rivojlantiruvchi ta’sir koʻrsatishiga e’tibor qaratilgan. Oʻquvchining rivojlanishiga aqliy qobiliyatlarni
rivojlantirish mashqlarini oʻz ichiga olgan matematika, ona tili, adabiyot kabi oʻquv fanlari ta’sir koʻrsatishi
mutaxassislar tomonidan asoslab berilgan. Ta’lim oluvchilarning aqliy layoqatlarini rivojlantirish, ularni
ijodiy va mantiqiy fikrlashga oʻrgatish, bilish jarayonlari, xotirasi, tafakkurini rivojlantirish orqali amalga
oshirilishi lozimligini alloma ajdodlarimiz va mutaxassislar barcha davrlarda birday ta’kidlaganlar.
Mazkur konsepsiyaga asosan ta’lim mazmuni muayyan dalillarni emas, balki “instrumental”
materialdan iborat oʻquv fanlarini oʻz ichiga olgan. Bunga ona tili va matematikani misol qilib koʻrsatish
mumkin. Tabiiy hamda gumanitar turkumdagi oʻquv predmetlari esa bu doiradan tashqarida qolgan. Uzoq

“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, № 3-4
97
vaqtlar davomida bilimlar, ularni tashkil qiluvchi qadriyatlarning hayotiy va amaliy ahamiyatiga yetarlicha
e’tibor berilmagan. Oʻquvchilarning layoqatlarini rivojlantirishda barcha oʻquv fanlari muhim ahamiyatga
egaligi pedagoglar e’tiboridan chetda qolib kelgan. Pedagogning kasbiy mahorati oʻquv materiallari
yordamida oʻquvchilarning fikrlash faoliyatlarini rivojlantirishdan iborat, deb hisoblangan. Oʻquvchilarga
badiiy-estetik va tabiiy-ilmiy bilimlarni oʻrgatishga uzoq yillar davomida yetarlicha e’tibor qaratilmagan. Bu
esa oʻquvchilarda tabiiy-ilmiy, badiiy-estetik dunyoqarashning yetarlicha shakllanmasligiga asos boʻlgan.
Bugungi kunda ta’lim mazmunini tanlashda bilimlarning amaliy faoliyat uchun foydaliligi,
mahsuldorligiga e’tibor qaratish lozimligi ustuvor oʻrin egallamoqda. Ushbu yoʻnalishdagi yondashuvlar
R.G.Safarova, O.Gʻafforova, Sh.Mirzaxmedova, R.U.Nurjanova va boshqalarning ishlarida oʻz ifodasini
topgan.
Bunda oʻquvchilarni amaliy ahamiyatga ega boʻlgan oʻquv materiallari, koʻplab dalillar, qadriyatlarga
oid tushunchalar, tabiiy-ilmiy bilimlar bilan qurollantirish talab etilmoqda. Oʻquvchilarga tabiiy-ilmiy
bilimlarni kompetensiyaviy yondashuv asosida oʻrgatish egallangan bilimlarni amaliy faoliyatga singdirish
orqali mustahkamlash, oʻquvchilarning mustaqil fikrlashlari, moddiy borliqni chuqur idrok etishlari uchun
qulay sharoit yaratish, oʻquvchilarda badiiy-estetik, tabiiy-ilmiy dunyoqarashni shakllantirish kabi muayyan
afzalliklarga ega.

Download 2,09 Mb.

1 ... 95 96 97 98 99 100 101 102 ... 163

Download 2,09 Mb.

Pdf ko'rish