yangi dalillarni ma’lum q`ilish, mazkur dalillarning fan-teh-nika rivoji uchun a
ҳ
amiyatini yoritish,
ajablanarli da-lillarni, q`izi q`arli biologik masalalarni bayon etish or q`ali vujudga keltiriladi.
Muammoli vaziyatlarni
ҳ
al etishda
ў
q`ituvchi
ў
q`uvchilar faoliyatini fikr yuritishning manti
q`iy operatsiyalari: ta
ҳ
lil, sintez, ta q` q`oslash,
analogiya, umumlashtirish, tasniflash va hulosa
yasashga y
ў
naltiradi.
Muammoli vaziyatlardan
ў
q`uv jarayonining barcha bos- q`ichlarida: yangi mavzu bayoni,
musta
ҳ
kamlash va bilimlarni nazorat q`ilishda muvaffa q`iyatli foydalanish mumkin. Muammoli
vaziyatlar tizimi muvaffa q`iyatli yaratilgan
ҳ
ollarda mazkur mavzuni muammoli dars shaklida
ў
tish
tavsiya etiladi. U`q`itish jarayoiiga muammoli darslarni q`
ў
llanish
uchun
ў
q`ituvchi q`uyidaga
masalalarni
ҳ
al q`ilishi:
1.
U`q`uv dasturi b
ў
yicha q`aysi mavzularni muammoli dars shaklida
ў
tish mumkinligini;
2.
Mavzu matnidagi masalalar b
ў
yicha muammoli vaziyatni keltirib chi q`aradigan savollar,
topshiri q`larni ani q`lash, bunda didaktikaning ilmiylik, sistemalilik, manti q`iy ketma-ketlik,
izchillik printsiplariga amal kilishi;
3.
U`q`uvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va bosh q`arishni ta’minlaydigan vosita va usullarni
ani q`lashi, ulardan
ў
z
ў
rnida va samarali foydalanish y
ў
llarini belgilashi zarur.
Muammoli darslarda
ў
q`ituvchining faoliyati, avvalo mavzu mazmunidan kelib chi q` q`an
ҳ
olda
ў
q`uv muammolarini ani q`lash, muammoli
vaziyatlar tizimini yaratish,
ў
q`uvchilar
oldiga
ў
q`uv muammolarini yu q`ori il-miy va metodik saviyada q`
ў
yish, darsda mazkur
ў
q`uv
muammolaridan samarali foydalanishga erishish,
ў
q`uvchilar faoliyatini muammolarni
ҳ
al etishga
y
ў
naltirishdan iborat b
ў
ladi.
U` q`uvchilarning faoliyati muammoli vaziyatlarni idrok etish,
ҳ
al q`ilish usullarini izlash,
muammoni ta
ҳ
lil q`ilib, tahminlarni ilgari surish, tahminlarni ilmiy, manti q`iy nu q`tai nazardan
asoslash, tahminlarni tekshirish va hulosa chi q`arishdan iborat b
ў
ladi.
Ҳ
ozirgi zamon muammoli darslarning didaktik ma q`sadi:
•
ў
q`uv muammolarni
ҳ
al etishda
ў
q`uvchilar
tomonidan avval
ў
zlashtirgan bilimlarini ijodiy
q`
ў
llanib, Yangi bilimlarni egallash k
ў
nikmalarini;
•
bilimlarni ijodiy
ў
zlashtirish va amalda q`
ў
llanish malakalarini;
•
izlanuvchanligi, q`izi q`ishi, motivlari, manti q`iy tafakkuri, ijodiy faoliyati, a q`liy kamoloti,
zakovatini rivojlantirishdan iborat.
Muammoli darslarni keyingi yillarda yangi nom bi-lan («Tafakkur b
ў
roni» B. R.
Қ
odirov),
(«Miyaga
ҳ
ujum», «Fikrlar t
ў
q`nashuvi», «Fikrlar jangi maydoni» V. M. Karimova, F. A.
Akramova), («A q`liy
ҳ
ujum» J.
Ғ
. Y
ў
ldoshev) atash rasm b
ў
ldi.
Қ
uyida biz «Organizmlarning moslashishi va uning nisbiyligi» mavzusida
ў
tkazilgan muammoli
darsning borishini yoritamiz.
Darsning tashkiliy q`ismidan s
ў
ng,
ў
q`ituvchi
ў
q`uvchi-larni teng sonli guruhlarga ajratadi va
guru
ҳ
sardorlarini belgilaydi. U` q`uvchilar di q` q`atini bilishga y
ў
naltiruvchi bir necha muammoli
savollar yozilgan q`uyidagi kartochkalarga q`aratadi:
1. Tirik organizmlarning yashash mu
ҳ
itiga moslashganligini q`anday izohlash mumkin?
2.
Tabiatda turlarning hilma-hilligi q`anday paydo b
ў
lgan?
3.
Nima uchun evolyutsiya jarayonida tirik organizmlarning tuzilishi yuksalib borgan?
4.
Ma q`sadga muvofi q`lik bilan moslashganlik s
ў
zlarining tom ma’nosida q`anday far q` mavjud?
Guru
ҳ
dagi
ў
q`uvchilar shu savollar yuzasidan masla
ҳ
atlashib.
ў
z fikrlarini umumlashtiradilar.
Ҳ
ar
bir guru
ҳ
sardori guru
ҳ
fikrini bayon etadi.
U` q`ituvchi guru
ҳ
dar bayon etgan fikrlarni umumlashtirishni dars yakunida amalga oshirilishini
e’lon q`iladi va navbatdagi muammoli savollar yozilgan kartochkalarni tar q`atadi:
1. Tirik organizmlarning tash q`i muhitning muayyan sha-roitiga moslashishini: a) Karl Linney, b) J.
B. Lamark, v) Ch. Darvinlar q`anday izohlaydilar?
Siz q`aysi olimning nu q`tai nazarini ma’ q`ullaysiz? Javobingizni dalillang.
U`q`uvchilar guru
ҳ
i mazkur savollarga javob topganlaridan s
ў
ng,
ў
q`ituvchi
ў
q`uvchilar di q`
q`atini
ў
zgaruvchanlik va moslanganlik tushunchalariga q`aratib, bu ikki tushuncha
ў
rtasida alo
q`adorlikni izo
ҳ
lab berishlarini ta’kidlaydi.
Shundan s
ў
ng
ҳ
ayvonot dunyosidagi moslashishlarni
ў
rganishga kirishiladi. U` q`ituvchi
ў
q`uvchilarga avval
ў
zlashtirgan bilimlari va darslikdan foydalanib
q`uyidagi jadvalni t
ў
ldirish va izo
ҳ
lashni topshiradi.
