|
Pedagogika instituti
|
| bet | 117/152 | | Sana | 20.05.2024 | | Hajmi | 2,44 Mb. | | #245279 |
Bog'liq Klinika 2023й Равшанова И .Э.Artikulyasion bo‘lim. Artikulyasion bo‘limning asosiy a’zolari: til, lablar, jag‘ (yuqori va pastki), qattiq va yumshoq tanglay, alviolalardir. Ulardan til, lab, yumshoq tanglay va pastki jag‘—aktiv, qolganlari – passiv organlar bo‘lib hisoblanadi. Artikulyasion bo‘limning asosiy a’zosi tildir. Til – salmoqli muskul a’zosidir. Jag‘lar bir-biriga tegib turganda u deyarli butun og‘iz bo‘shlig‘ini to‘ldiradi. Tilning oldingi qismi harakatchan, opqa qismi harakatsiz bo‘lib, «til ildizi» nomini olgan. Tilning harakatchan qismining uchi, old, yon va opqa tomonlari farq qilinadi. Tilning murakkab mus kullar sistemasi, ularning katta kenglikda shaklini o‘zgartirish imkoniyatini yaratadi. Bu juda katta ahamiyatga ega, chunki u hamma unli va deyarli barcha undosh tovushlarning (lab tovushlaridan tashqari) xosil bo‘lishida qatnashadi. Nutq tovushlarining xosil bo‘lishida pastki jag‘, lablar, tish, yumshoq va qattiq tanglay, alveolalar ham ishtirok etadi.
Nutq kamchiligiga ega bo‘lgan bolalarga logopedik yordamni tashkil etish
1960 yillardan nutq nuqsoniga ega bo‘lgan bolalarga mo‘ljallangan maktabgacha tarbiya muassasalari tarmog‘i rivojlana boshladi. Dastlab bular ommaviy bog‘chalar qoshida tashkil qilingan alohida eksperimental guruhlar edi, keyinchalik esa nutq nuqsoniga ega bo‘lgan bolalarga mo‘ljallangan alohida bolalar bog‘chalari va yasli bog‘chalari tashkil topa boshladi. Dastlabki bosqichda bolalar bog‘chalarida engil nutq kamchiligiga ega bo‘lgan (nutqiing fonetik tomoni rivojlanmagan) bolalar uchun guruhlar ochildi. Keyin birmuncha murakkab nuqsonli bolalar (duduqlanadigan, nutqi to‘liq rivojlanmagan bolalar) guruhlari tashkil qilindi.
Nutq nuqsoniga ega bo‘lgan bolalarga mo‘ljallangan bog‘chalar, yasli-bog‘chalar va umumiy tipdagi bog‘cha, yaslibog‘chalar qoshidagi tegishli maktabgacha tarbiya guruhlari yuqorida nomlari ko‘rsatib o‘tilgan muassasa qaraydigan xalq ta’limi bo‘limlari tomonidan komplektlashtiriladi. Normal nutqni o‘zlashtirgan, ta’limni muvaffaqiyatli tamomlagan va 7 yoshga to‘lmagan bolalar umumiy tipdagi bog‘chaga o‘tkaziladilar. Maxsus maktabgacha tarbiya muassasalari sharoitida turli xil nutq nuqsonlariga ega bo‘lgan bolalarga beriladigan logoNutq apparati o’zaro chambarchas bog’langan ikki qismdan: markaziy (yoki boshqaruvchi) nutq apparati va periferik (yoki bajaruvchi) qismdan tashkil topgan. Markaziy nutq apparati bosh miyada joylashgan. U bosh miya qobig’idan, qobiq osti tugunlaridan, o’tkazuvchi yo’llar, o’zakdan (avvalo, uzunchoq miyada), yadrolar va ovoz, nafas, artikulyatsiya muskullariga boruvchi nervlardan tashkil topadi.
Ekspressiv (eslash) nutq – bu til yordamida o’z fikrini bayon qilish tashqariga yo’naltirilgan va bir qancha bosqichlardan o’tuvchi: g’oya – ichki nutq – tashqi o’z fikrini aytish.
Imressiv (idrok qilish) nutq – bu atrofdagilar nutqini tushunish (og’zaki yoki yozma) jarayon, hamda bir qancha bosqichlardan o’tadi:
Nutqiy xabarni idrok qilish axborot lahzalarini ajratish – idrok qilingan umumiy ma’nodagi sxemada ichki nutqni shakllantirish.
kuy-intonatsiyali (intonatsiya, ovoz, bo’yash);
temp-ritmik (nutq tempi va ritmi).
uziq-yuliq temp (asossiz pauzalar, tutilish, so’z va tovushlarda urg’uli bo’g’inni aniq o’qish tutilmasdan, tutqanoqsiz (fiziologik iteratsiya, poltern) va tutqanoqlik ko’rinishidagi duduqlanish).
Tibbiyot nogironlik bilan uzviy bog’langan, lekin uning mavqeini birdaniga baholash va isbotlash qiyin. Muammoni tushuntirishning oddiy bir usuli: imkoniyati cheklangan insonlar albatta kasal bo’lishi lozimmi degan, savolni qo’yishdir. Savolni boshqacha qo’yish esa nogironlik kasalliklarga olib boradimi yoki aksimi deganidir. Uchinchi yo’l esa savolni nogironlik faqat tibbiy vositalar orqali yoki ularsiz ham xal etiladimi, tarzida qo’yishdir.
Nutq turli ko’rinish va turlardagi murakkab psixik faoliyatdan iborat.U ekspressiv va impressiv nutqqa ajratiladi.
Nutq faoliyati mustaqil umumiy to’rtta turga ajratiladi, ulardan eksperssiv nutqqa og’zaki va yozma nutq (xat kabi), impressiv nutqqa esa – og’zaki nutqni tushunish va yozma nutqni tushunish (o’qish) kiradi.
Og’zaki nutq – murakkab, ko’pqirrali jarayonni o’ziga qamrab oladi: nutqning fonetik tomoni (nutqdan tovushni ma’noli ajralishi); leksik-grammatik (so’zlar, iboralar, ma’lumotlar); kuy-intonatsiyali (intonatsiya, ovoz, bo’yash); temp-ritmik (nutq tempi va ritmi). Og’zaki dialogli va monologli bo’lishi mumkin.
|
| |
