Odam organizimining o’zgarmac tokni o’tkazuvchanligi

6.1-rasm Galvanizatsiya uculida ionlar harakati

va og’riq qoldiruvchi ta’sir namoyon bo’ladi. Galvanizatsiya usuli bilan davolaganda tok zichligi 0,05—0,2 mA/ sm2 qiymatlarda, suvli to’qimalarda 0,02—0,03 mA/sm2 qiymatlarda belgilanadi.

Ionlar yoki kattaroq bo’lgan elektr zaryadlarining elektr maydoni kuchlari ta’sirida hafakatlanishidan dori elektroforezida foydalaniladi. Bunda elektrodlar ostiga qo’yilgan matolarga zarar dori vositalari shimdiriladi va o’zgarmas tok yuborilishi natijasida bu dori vositalari odam tanasining turli qismlariga ta’sir ettiriladi. Ushbu dori vositalari qaysi qutbli elektrod orqali, qanday %li aralashma sifatida yuborilishi fizioterapiya xonalarida maxsus jadvalda ko’rsatilgan bo’ladi. Elektroforez vaqtida ionlarning harakat yo’nalishlari 6.1-rasmda, ko’rsatilgan.

Elektroforez vaqtida odam organizmiga dori vositalari o’zgarmas tok ta’siri bilan birgalikda kirib, dorilarning ta’sir samarasini oshiradi.

Galvanizatsiya va dori elektroforezi maqsadida «Potok—1» apparatidan va uning oyoq-qo’l orqali ta’sirini ta’minlaydigan GK— 2 qurilmasidan, shuningdek og’iz bo’shlig’i va milklarni davolashda qo’llaniladigan GR—2 apparatlaridan foydalaniladi. «Potok—1» apparati (6.2-rasm) va GK—2 qurilmasi (6.3-rasm) quyidagi asosiy texnik parametrlarga ega.

«Potok—1» apparati ikki modifjkatsiyada chiqarilgan. Uning birinchi modifikatsiyasining tashqi ko’rinishi, ichki tuzilishi va elektr sxemasi A.R.Livensonning «Elektromeditsinskaya apparatura» kitobida keltirilgan. Ushbu apparatning elektr sxemasi (6.4-rasm) past kuchlanish manbaidan iborat bo’lib, kuchlanish va tok qiymati uzib ulagich, V3, Vltumblerlar va o’zgaruvchi qarshilik R3 bilan boshqariladi hamda IP milliampermetri yordamida o’lchanadi va nazorat qilinadi.

6.4-rasm «Potok—1» apparatining elektr sxemasi

Noto’g’ri ish rejimidan ajratgich mavjud (shtrix chizig’i), yangi modifikatsiyada esa tiristorli himoya ishlatilgan. GK—2 qurilmasi Potok—1 apparatining qo’shimcha qismi (2) (pristavka) qo’l uchun vannalar (3), stul (4), suvni to’kuvchi shlang (5), oyoq uchun vannalar (6) va qurilma asosidan (7) iborat. Potok—1 pristavkasidagi kommutatorlar zarur ishorali elektrodlarni ulab beradi. GK— 2 qurilmasining ishlashi Potok—1 apparatining ishlashi bilan bir xil.

Og’iz bo’shlig’ini galvanizatsiya usuli bilan davolovchi GR—2 apparati quyidagi texnik jihatlarga ega. Apparat 220±10%V, 50 Gs chastotali kuchlanishda ishlaydi. Maksimal tok 5mA ( 5 kOm yuk-lanish ulanganda), sarf qilish quvvati 15 VA. Bu apparat ham «Protok—1 singari past kuchlanish va tokli kuchlanish manbai hisoblanadi va chiqish toki o’zgaruvchan qarshilik yordamida tanlanadi. Chiqish va elektrodlarga beriladigan kuchlanish ishoralari knopkalar yordamida tanlanadi. GR—2 apparatining ham bir necha modifikatsiyalari ishlab chiqarilgan.

Davolash muassasalarida shunga o’xshash apparatlardan foydalanish mumkin. Ularning texnik imkoniyatlari va ishlatilish tartiblari Potok—1 va GR—2 apparatlarinikiga o’xshash bo’ladi. " Potok—1 " qurilmasini tekshirishni ko’rib chiqamiz.

Potok—1 apparati odam organizmiga o’zgarmac tok berish yo’li bilan davolash, profilaktika qilish va dori elektroforezi uchun ishlatiladi.

Qurilmada tekshirish o’tkazilganda quyidagi ishlar bajarilishi kerak:

• 
  tashqi ko’rik;
  
• 
  ishlatib ko’rish;
  
• 
  chiqish tokining makcimal qiymati va bu tokning o’rnatish
  xatoligini aniqlash.
  

• 
  o’lchash chegaraci (0-100) mA va aniqlik sinfi 0,5 bo’lgan
  o’zgarmac tok milliampermetri;
  
• 
  R33 qarshiliklar magazini;
  
• 
  belgilangan o’lchash vositalarining o’rtacha aniqlik darajaci
  ta’minlangan boshqa o’lchash vositalaridan foydalanish mumkin.
  

• 
  atrof muhit harorati (20±10) °C;
  
• 
  havo namligi (65±10)%;
  
• 
  havo bocimi (760±30) mm sm. uctuni.
  

Tashqi ko’rik o’tkazilganda qiyoclanadigan apparatning quyidagi talablarga javob berishi aniqlanadi:

• 
  tekshirish belgilari mavjudligi;
  
• 
  milliampermetr mexanik korrektor yordamida nol holatiga
  o’rnatish mumkinligi;
  
• 
  apparatning tashqi ko’rinishi va boshqarish vositalari
  qoniqarli bo’lishi.
  

• 
  apparatning chiqish qisqichlariga R33 qarshilik magazini
  ulanib, uning qarshiligini (500±5) W ga o’rnatiladi;
  
• 
  apparatni manba tarmog’iga ulab, tok potensiometrining
  chap chekkasiga o’rnatiladi va diapazon "5" yoki "50" tanlanadi.
  

Tok potensiometrini asta o’ng tomonga burab, milliampermetrning korsatkichi asta o’ng tomonga to chekka ko’rsatkichgacha borishini tekshirib ko’riladi. Potensiometr orqaga buralganda milliampermetr ko’rsatkichi nolga qaytishi kerak:

• 
  potensiometr bilan milliampermetr ko’rsatkichini o’rtaga keltirib, diapazon tugmachacini bosiladi. Shunda milliampermetr ko’rsatkichi "0" ga kelishi kerak, bu blokirovka sxemasi to’g’ri ishlashidan dalolat beradi.
  

Chiqish tokining maksimal qiymati va bu tokning o’rnatish xatoligini aniqlash uchun 6.5 -rasmda ko’rsatilgan sxema yig’iladi va " Potok-1" apparatining boshqarish vositalari quyidagi holatga keltiriladi.

• 
  diapazon - "50"
  
• 
  tok potensiometri - chap chekkada;
  
• 
  qarshiliklar magazini - (500±5%);
  
• 
  "Set" tugmachasini bosiladi.
  

6.5 –rasm o’rnatish xatoligini aniqlash uchun ko’rsatilgan sxema

Tok potensiometri bilan milliampermetr ko’rsatkichini "50" raqamiga olib boriladi.

Bemor zanjiridagi maksimal tok (50±5%) mA bo’lishi kerak.

Asta potensiometr yordamida milliampermetr ko’rsatkichi ketma-ket "40", "30", "20", "10" ga o’rnatib bir vaqtda namunaviy milampermetrning ko’rsatkichlari olinadi.

Shunda chiqish tokini o’rnatishdagi asosiy keltirilgan xatolik quyidagi formula yordamida hisoblanadi:

I_o’lch - namunaviy milliampermetraing ko’rsatishi, mA;

I_chek – o’rnatilgan diapazon ko’rsatkichi, mA.

Chiqish tokining asosiy keltirilgan xatoligi 5% dan ortmasligi shart.

Potensiometrni chap chekkaga o’rnatib "5" diapazoniga o’tiladi. Potensiometr yordamida milliampermetr ko’rsatkichi "1", "2", "3", "4", "5" ga ketma-ket o’rnatilib, namunaviy milliampermetrning ko’rsatkichlarini olinadi, (6.1) formula yordamida diapazonning asosiy keltirilgan xatoligini hisoblanadi, bunda chiqish tokining asosiy keltirilgan xatoligi 5% dan ortmasligi shart.

Tekshirish natijalarini rasmiylashtirish:

1. Tekshirishdan o’tgan apparatlar ishga yaroqli deb topilganda ularga tekshirish guvohnomasi yozib beriladi va yuziga tekshirilgan belgisi qo’yiladi.

2. Tekshirishdan o’tgan apparatlar ishga yaroqsiz deb topilganda ularga yaroqsizlik guvohnomasi yozib beriladi. Bunda yaroqsizlik sababi yozilishi kerak.

1. 
   O’zgarmas tokning odam organizmiga ta’siri qanday?
   
2. 
   Galvanizatsiya va dori elektroforezi usullarini aytib bering?
   
3. 
   Potok—1 va GK—2 qurilmasi qanday texnik imkoniyatlaiga ega?
   
4. 
   GR—2 apparati qanday texnik imkoniyatlarga ega?
   
5. 
   " Potok—1 " apparatining tekshirish usulilarini aytib bering?
   

Hozirgi vaqtda elektr bilan davolash keng rivojlanmoqda. Ovqat hazm qilish, bosh miya qon tomirlariga amaliy ta’sirlar qilinganidan keyin undagi qon aylanishi buzilganda, miokard infarktiga uchragandan keyin tiklanish davrlarida elektr bilan davolash keng qo’llanila boshlandi. Elektron tibbiy apparatlar uchun 2-jadvalda keltirilgan ishchi chastotalarga ruхsat berilgan.

6.6 rasm o’zgaruvchan kuchlanish bilan davolovchi apparatlar impulclarning ko’rinishi

T — impuls uzunligi; T — impulslar orasidagi pauza vaqti ; T — impulslar davri; f — impuls chastotasi; S —impulslar chuqurligi. Ushbu kattaliklar orasida quyidagi bog’lanish mavjud:

Ilmpulsli tokning qo’zg’atuvchi ta’siri uning amplituda J_amp qiymati bilan bog’liq bo’ladi. Amplituda qiymati ko’pincha impuls tokining o’zgarmas tashkil etuvchisi qiymatini J_o o’lchaydigan milliampermetr yordamida o’lchanadi. Ular ya’ni amplituda qiymati bilan doimiy (o’zgarmas) tashkil etuvchisi orasidagi munosabat to’g’ri burchakli impulslar uchun J_amp =J S; sinusoidal impulslarning bir yarim davrli sxemada olingani uchun J_amp =J₀; ikki yarim davrli sxemada olingani uchun:

Past chastotali impuls toklari bilan markaziy nerv sistemasiga ta’sir etish usuli — elektr uyqu usulida ishlatiladigan apparat bilan tanishamiz. Uzunligi 0,4—2 ms gacha amplitudasi 4—8 mAva chastotasi 1—150 Gs gacha bo’lgan to’g’ri burchakli impulslar yordamida bosh miya po’stlog’ida tormozlovchi ta’sir jarayon yuzaga kelib bemorni uxlatish va uyquga tortish belgilarini paydo qiladi. Uxlash va uyquga tortish bilan bir qatorda organizmning funksional holatini yaxshilash qon tarkibida qandning kamayishiga sabab bo’ladi. Ayrim kasallarda 5—20 Gs chastotali impulslar foydali bo’lsa, nevroz va qon bosimiga bog’liq kasalliklarda 60—120 Gs chastotali impulslar foydaliroq hisoblanadi.

Elektr uyqu usuli bilan davolashda «Elektoson— 1P», «Elektoson—2», «Elektoson —3», «Elektoson—4», «Elektoson— 5» apparatlari ishlatilib kelingan va oxirgi 2 tasidan hozir ham foydalaniladi. 13, 14, 15-rasmlarda «Elektoson—4» apparatining tashqi ko’rinishi, ichki tuzilishi va elektr sxemalari ko’rsatilgan. (6.7-6.8-rasmlar)

Apparatning sarf qilish quvvati 10 VA dan oshmaydi. «Elektoson—4T» apparatining elektr sxemasi 4 ta ko’prik sxemali to’g’rilash va stabillash sxemalari (D9-D24 diodlari, S17-S23 kondensatorlari D25—D28 stabilitronlari), simmetrik multivibrator (Tl, T2 tranzistorlari, Sl—S4 kondensatorlar) va kuchaytiruvchi kaskadlardan (TZ, T4, T5) iborat bo’lib, bosma platalarga yig’ilgan, o’lchash zanjiri ham mavjud. Apparatning elektrodlari maxsus boshgakiyiladigan rezina moslamaga o’rnatilgan. Apparatni ishga tayyorlash va ishlatish tartibi amaliy mashg’ulotlarda o’rganiladi. «Elektoson—4T» va «Elektoson—5» apparatlari portativ ya’ni kichik o’lcham va og’irlikka ega bo’lib, ko’tarib yurish qulay.

Takrorlash uchun savollar:

1. Impulsli toklarning qaysi turlari davolashda qo’llaniladi?

2. Impulslarning qanday parametrlari bor?

3. Elektr uyquning ta’siri qanday?

4. «Elektoson—4T» apparati haqida nimalarni bilasiz?

6.4. Yuqori chastotali elektr toki bilan ta’sir etuvchi tibbiyot texnikalari

Tibbiyotda yuqori chastotali davolash texnikalaridan keng foydalaniladi. Yuqori chastotali terapiya ikki usul bilan olib boriladi:

1. Yuqori chastotali o’zgaruvchan tok bilan ta’sir etish. Bunga induktotermiya, darsonvalizatsiya va elektroxirurgiya apparatlari kiradi.

2.Ultra, o’ta yuqori chastotali elektromagnit maydonlari bilan ta’sir etish. Bunga UYuCh va o’ta yuqori chastotali O’YuCh apparatlari kiradi.

Bu mavzuda yuqori chastotali elektr toki bilan ta’sir etuvchi darsonvalizatsiya, induktotermiya va elektroxirurgiya usullari bilan tanishamiz.

Darconvalizatsiya usuli yuqori voltli 20 kV gacha, kichik tokli (0,015-0,02) mA, tez so’nuvchi yuqori chastotali tok impulslari razryadi foydalanishga asoslangan bo’lib, buni 1892 - yilda fransuz olimi Darsonval taklif qilgan. Hozir darsonvalizatsiyaning umumiy va mahalliy, ya’ni organizmning ma’lum bir qismiga ta’sir etuvchi usullaridan foydalaniladi.

Darsonvalizatsiya usuli bilan davolanganda yuz beradigan jarayonlar haqida «Fizioterapiya» fanida ma’lumot olinadi. Hozirgi vaqtda organizmning malum bir qismiga ta’sir etuvchi darsonvalizatsiya apparatlaridan «Iskra-l». Moskvaning EMA zavodida ishlab chiqariladigan «Iskra-l» apparati (6.10-racm) quyidagi texnik parametrlarga ega. Apparat 220 ±15% V , 50) Gts chastotali kuchlanishda ishlaydi. Hosil qilinadigan uchqunning chastotaci 110±7,5% , modulyatsiyalovchi impulslair chactotasi 100 mks, impulslarning chastotaci 50 Gts, sarf qilish quvvati 80 W dan ortmaydi.

Uning elektr prinsipial sxemasi (6.9-rasm) undagi L2, L3, L4 lampalar yordamida modulyatsiyalovchi impulslar, L5 lampasi yordamida 110 kHz yuqori chastotali tebranishlar hosiil qilinadi va yuqori voltli blok D4, D5 diod ustunlari va CIO, C1 1 kondensatorlari generatorni manba bilan ta’minlaydi, hamda Ll, L2, L3, L4 g’altaklari va C15-C19 kondensatorlaridan iborat tebranish konturi generator chastotasini belgilaydi. Uchqun quvvati — o’zgaruvchan R1 qarshiligi yordamida boshqariladi.

6.9-racm«Iskra-l» apparatining elektr prinsipial sxemasi

6.10-racm. «Iskra-l» apparati:

1- korpus; 2 — old panel; 3 — ko’tarib yurish dastagi, 4 - kuchlanish borligini ko’rsatuvchi indikator; 5 — indikator lampasi; 6 —tarmoq kommutatori dastagi; 7 — uchqunlar quvvatini o’zgartirish dastagi; 8 — rezonator ulanadigan rozetka; 9 — uchqun hosil qiluvchi elektrodlar o’rnatiladigan rezonatordan ibarat.

6.11- racm«Iskra-l» apparati elektrodlar a - sochni (boshni), b — quloqni, v - qo’ziqorinsimon

«Iskra-l» apparati (6.11- rasm): a - sochni (boshni), b — quloqni, v - qo’ziqorinsimon va boshqalarni davolashda ishlatiladigan katta va kichik elektrodlardan iborat. D.A.Sinitskiy 60-yillarning boshida yuqori chastotali tok bilam davolashning yangi 22 Kgts chastotali, 4,5 kV amplitudaga ega bo’lgan tok bilan davolash usulini taklif qildi va bu tokdani, ya’ni eshitish chastotacidan yuqori chastotali tok bilan davolash usuli deb ataldi.

"Iskra-1" apparatini tekshirishni ko’rib chiqamiz. Apparat ekspluatatsiya davrida, ta’mirlangandan so’ng tekshirilishi kerak.

Tekshirish o’tkazilganda quyidagi tekshirish vositalari ishlatilib, operatsiyalar bajarilishi kerak.