Kalit so‘zlar:
raqamli texnologiya, raqamli kompetensiya, kompetentlik, raqamli
kompetentlik darajalari.
Аннотация.
В данной работе проведен сравнительный анализ термина
«цифровая компетентность» с термином «информационно-коммуникативная
компетентность», а также описаны уровни сформированности цифровой
компетентности. Уровни представлены содержательно, а также предложены
дидактические методы оценки сформированности каждого уровня цифровой
компетентности.
Цифровая
компетентность
приобретается
личностно-
субъективным образом, так как является результатом саморазвития студента,
синтеза его деятельности и личного опыта. В результате предлагается
проектирование личностной среды обучения студента как условие развития
цифровой компетентности в высших учебных заведениях.
Ключевые
слова:
цифровые
технологии,
цифровая
компетентность,
компетентность, уровни цифровой компетентности.
Abstract.
In this paper, a comparative analysis of the term “digital competence” with the
term “information and communication competence” is carried out, and the levels of
formation of digital competence are described. The levels are presented in a meaningful
way, and didactic methods for assessing the formation of each level of digital competence
are proposed. Digital competence is acquired in a personal-subjective way, as it is the
result of the student’s self-development, the synthesis of his activities and personal
experience. As a result, it is proposed to design a student’s personal learning environment
as a condition for the development of digital competence in higher educational institutions.
Key words:
digital technologies, digital competence, competence, levels of digital
competence.
Globallashuv jarayonida zamonaviy va raqobatbardosh mutaxassis ma’lum darajadagi
raqamli texnologiyalardan foydalanish kompetentsiyasiga ega bo‘lishi hozirgi zamonning
muhim talablaridan biridir. Raqamli kompetensiya sohasidagi tadqiqotlar tahlili shuni
ko‘rsatdiki, raqamli texnologiyalardan foydalanish konsepsiyasining mazmuni axborot
texnologiyalaridan foydalanish konsepsiyasiga nisbatan yetarli darajada ochib berilmagan.
Raqamli kompetensiyani shakllantirish mutaxassisning hozirgi mehnat bozoriga
moslashishi, ochiq onlayn ta’lim platformalari va global Internet tarmog‘ining boshqa
resurslaridan foydalanish uchun zarur bo‘lgan bilimlarni shakllantirish imkonini beradi.
Ko‘p sonli shaxsiy muhit vositalari ularni tanlash, tartiblash va qo‘llashda tizimlashtirish
masalasini ko‘taradi, bu esa raqamli ko‘nikmalar va tanqidiy fikrlashni talab qiladi, ya’ni
raqamli kompetensiyani yaratishning barcha darajalarida bilim, malaka va ko‘nikmalarga
ega bo‘lish imkonini beradi.
Umumiy ta’limni modernizatsiya qilish o‘qituvchining kasbiy faoliyatiga qo‘yiladigan
talablarni o‘zgartirishga olib keladi. Axborotlashtirish ta’lim muassasasini modernizatsiya
qilishning muhim yo‘nalishi hisoblanadi. Ta’lim muassasasining o‘quv jarayoniga va boshqa
ta’limiy jarayonlariga raqamli texnologiyalarni joriy etish pedagogik xodimlar, xususan,
boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari orasida bu texnologiyalardan foydalanish bo‘yicha kasbiy
kompetensiyalarning mavjudligini talab qiladi. Bu esa, o‘z navbatida boshlang‘ich sinf
o‘qituvchisining raqamli texnologiyalar bo‘yicha kasbiy tayyorgarlik muammosining
dolzarb ekanligini ko‘rsatadi.
547
Hozirgi vaqtda o‘qituvchilarni tayyorlashga yondashuv o‘zgarmoqda. Kasbiy pedagogik
ta’limning o‘ziga xos xususiyati - kompetensiyaga asoslangan yo‘nalish, ya’ni bo‘lajak
o‘qituvchilarning OTMda o‘qish jarayonida kasbiy muammolarni hal qilish tajribasini
egallashga yo‘naltirilganligi bilan izohlanadi. Zamonaviy o‘qituvchilar tayyorlashdagi asosiy
vazifalardan biri - bu kasbiy kompetentsiyaning tarkibiy qismi sifatida boshlang‘ich sinf
o‘qituvchisining raqamli texnologiyalardan foydalanish kompetensiyasini shakllantirish va
rivojlantirish vazifasidir. Shu bilan birga, “boshlang‘ich sinf o‘qituvchisining raqamli
texnologiyalardan foydalanish bo‘yicha kompetensiyasi” tushunchasining semantik
komponenti hali aniq belgilanmagan; boshlang‘ich sinf o‘qituvchisining kasbiy vazifalari
majmui aniqlanmagan, ularni hal qilishda uning axborot texnologiyalari kompetentsiyasi
namoyon bo‘lishi mumkin; boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining raqamli texnologiyalar
bo‘yicha kompetentligini oshirish, o‘quv dasturlari mazmunini qurish tamoyillari kasbiy
tayyorgarlik mazmuniga kiritilgan kasbiy tajribaning tarkibiy elementlarini hisobga olgan
holda aniqlanmagan.
Umuman olganda, ta’lim tizimini raqamlashtirish davlat tomonidan qo‘llab-
quvvatlanadigan tabiiy va maqsadli jarayondir. Raqamli texnologiyalar o‘quv jarayonida
anchadan beri qo‘llanilmoqda, ammo hozir shunday davr keldiki, raqamli
texnologiyalardan foydalanmaslikning iloji yo‘q. Raqamli texnologiyalar ta’lim jarayonini
o‘zgartirmoqda va bu o‘zgarishlarni inkor etib bo‘lmaydi. Bundan tashqari, raqamli
texnologiyalar kundalik hayotimizga mustahkam kirib keldi. Shuning uchun odamlar
raqamli texnologiyalar bilan o‘zaro aloqada bo‘lishlari kerak. Biroq, biz ba’zi muammolarni
ham aniqladik. Asosiy ta’lim kompetensiyalari orasida raqamli kompetentsiya tushunchasi
kiritilmagan, ammo axborot kompetentsiyasi mavjud. Bu tushunchalarning sinonimligi
haqida gapirish noto‘g‘ri. Axborot kompetensiyasi mazmuniga e`’tibor qaratadigan bo‘lsak,
unda raqamli texnologiyalardan foydalanish shart emas, faqat axborot bilan ishlashni
nazarda tutadi. Raqamli kompetentsiyada asosiy e’tibor faoliyatda raqamli
texnologiyalardan foydalanishga qaratiladi.
Umumiy o‘rta ta’limning Davlat Ta’lim Standartida (Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6-
apreldagi 187-son qarori bilan tasdiqlangan) kompetensiya tushunchasiga umumiy sharh
berilgan bo‘lib, mavjud bilim, ko‘nikma va malakalarni kundalik faoliyatda qo‘llay olish
qobiliyati sifatida ta’riflangan [2]. Lekin normativ-huquqiy hujjatlarda raqamli
kompetensiya tushunchasiga izoh berilmagan.
"Raqamli kompetensiya" va "raqamli kompetentlik" atamalari hali ham tadqiq
qilinmoqda va tadqiqotchilar bu atamalarga raqamli jamiyatda shaxsning mavjudligi bilan
bog‘liq bo‘lgan turli ta’riflar berishmoqda. Bu jarayonga bagʻishlangan tadqiqotlar mustaqil
davlatlar hamdo‘stligi davlatlari tadqiqotchilari G.U.Soldatova, E.Yu.Zotova, M.Lebeshev,
V.Shlyapnikov, T.A.Nestvik, E.I.Trotsenko, G.A.Afanasyeva, A.A.Zyabkova va boshqalarning
ishlarida ochib berilgan. Xorijda esa D. McClelland, R. Boyatzis, N.Chomsky kabi olimlar
raqamli kompetentsiya va raqamli kompetentlik sohasida tadqiqotlar bilan
shug‘ullanishgan.
Raqamli kompetentsiyani o‘zlashtirish insonning raqamli texnologiyalar bilan
muvaffaqiyatli hamkorlik qilish uchun asosdir. Umuman olganda, raqamli
kompetensiyalarni faoliyatda raqamli texnologiyalardan foydalanish uchun zarur bo‘lgan
bilim va ko‘nikmalar to‘plami sifatida ta’riflash mumkin. Raqamli kompetentsiya
xodimlarning o‘z vazifalarini bajarishi uchun zarur qobiliyatdir. Shartli ravishda uni to‘rt
darajaga bo‘lish mumkin: asosiy, universal, umumiy texnik va maxsus (sanoat).
Tadqiqotchilarning raqamli kompetentsiyaga qiziqishi oshgani sayin, raqamli
kompetentsiya modellari paydo bo‘la boshladi. Masalan, fuqarolar uchun raqamli
kompetentsiyaning Evropa modeli [2] (DigComp 2.1) va G.U.Soldatovaning raqamli
kompetesiyaning psixologik modeli [3] shular jumlasidandir.
548
Avvalo, “kompetensiya” va “kompetentlik” tushunchalari o‘rtasidagi farqni aniqlab
olaylik. “Kompetensiya” so‘zi lotincha “competo” so‘zidan olingan bo‘lib, erishmoq, mos
kelmoq, yaqinlashmoq, intilmoq degan ma’nolarni anglatadi. “Kompetentlik” so‘zi esa,
lotincha “competens” so‘zidan olingan bo‘lib, mos, mos keluvchi degan ma’noni anglatadi.
Tilshunoslik nuqtai nazaridan, bu tushunchalarning asosiy farqi ular tuzilgan so‘zlarning
nutq qismlarining mos kelishidir. Shunga ko‘ra, fe’ldan shakllangan “kompetensiya”
tushunchasi harakat yoki mahoratni aks ettiradi. Shu bilan birga, ayni fe’lning hozirgi
zamon fe’lidan hosil bo‘lgan “kompetentlik” tushunchasi, shuning uchun u o‘z-o‘zidan fe’l
va sifat xususiyatlarini o‘zida mujassam etgan holda, xususiyatni aks ettiradi. Lotincha
“competentia” so‘zi “competo” fe’lidan olingan bo‘lib, qismlarning izchilligi, mutanosiblik,
simmetriyani bildiradi. Og‘zaki otlar ob’ektivlashgan harakatni ifodalaydi. Bu har ikki
tushuncha ham bir xil “competo” fe’lidan kelib chiqqan, ammo “kompetensiya” – ot,
“kompetentlik” - esa uning hozirgi zamon sifatdoshidir. Boshqacha qilib aytganda,
“kompetensiya” - harakat yoki malaka, “kompetentlik” - esa sifat xususiyatidir.
Umumiy ma’noda
|
