Dvigatel
quvvatini
oshirishning
ikkinchi
usuli
nadduvdir
(Puflagichli) .
Nadduv –dvigatel slindrlariga havo yoki yonuvchi aralashmani bosim
ostida kiritish degani. Buning uchun havo yoki yonuvchi aralashma dastab
kompressorda siqiladi, so„ng silindirga haydaladi. Silindirlarga havo yoki
yonuvchi aralashma uch xil usulda amalga oshiriladi: a) yuritmali kompressor
bilan; b) turbo- kompressor bilan; v) aralash usulda haydaladi (1.3- rasm) .
12
1.3- Rasm. Nadduv sxemasi.
a- yuritmali kompressor bilan; b- turbo- kompressor bilan; v- aralash usulda
havo beriladigan
Bu holda havo kompressorga tashqi muhitdan kiradi va ρk bosimgacha
siqiladi, temperatura esa TK ga yetadi. Shundan so„ng havo dvigatel
silindiriga ρk bosim bilan kiradi. Bu davr ichida havoning zichligi ρ0 oshib
ρk ga yetadi Natijada, dvigatel silindiriga kirayotgan zaryadning massa
miqdori atmosferadan kirgandagiga qaraganda ko„p bo„ladi. Demak, silindirga
kirgan zaryadning miqdori oshgan sari, unga berilayotgan yonilg„ining
miqdorini oshirish talab etiladi. Silindirda esa ko„p miqdorda yonilg„i va havo
massasi yonadi, natijada dvigatelning quvvati ortadi. Nadduv usuli bilan
dvigatel quvvatini 50...... 70 % gacha oshirish mumkin.
Agar kompressor harakatni tirsakli valdan olsa (1.3-rasm, a) dvigatel
quvvatining ma‟lum qismi havoni siqishga sarflanadi. Bu usul ikki taktli
YAAZ dizellarida qo„llanilgan. Hozirgi vaqtda esa avtomobil dvigatellarida
kompressorni harakatga keltirish uchun ishlatilgan gazlar energiyasidan
foydalaniladi. Kompressor gaz turbinalar yordamida harakatlanadi (1.3 – rasm,
b). Bu holda chiqarish trubasidan chiqayotgan gazlar soploli apparat orqali
turbinaning kurakchalariga uriladi, turbina katta tezlikda aylana boshlaydi va
kompressorni harakatga keltirib, foydali ish bajaradi. Havo tashqi muhitdan
kompressorga keladi va ρk bosimgacha siqilib, dvigatelning silindrlariga
haydaladi. Bu usul YAMZ-238N dvigatelida qo„llaniladi.
13
1.1-diogramma. Nadduvli va nadduvsiz dvigatelning tashqi tezlik
xarakteristikasi.
1.1-diogrammada nadduvli va nadduvsiz YAMZ-238N dizellarining
tashqi tezlik xarakteristikalari keltirilgan.
Lokomotivlarga o„rnatiladigan dizellarda kombinatsiyalashtirilgan
haydash usuli qo„llaniladi. Bu holda havoni siqish uchun tirsakli val yordamida
ishlaydigan kompressordan hamda ishlatilgan gazlarning energiyasidan
foydalaniladi. Bunda silindirga tushayotgan havoning bosimi katta bo„ladi,
chunki havoni siqish ham birinchi, ham ikkinchi kompressorda amalga
oshirilada. Nadduv qo„llanilganda siqish protsessining oxirida bosim va
temperaturaning oshishi natijasida, yonish protsessining xarakteri bir oz
o„zgaradi.
Bundan tashqari, yonuvchi aralashmaning boshlang„ich yuqori
parametrlarga ega bo„lishi va yonish natijasida gazlarning maksimal bosimi
ancha oshadi va dvigatelning umumiy termik zo„riqishi ko„payadi. Demak,
dvigatelning konstruksiyasi nadduvni hisobga olgan holda hisoblanishi kerak.
Karbyuratorli dvigatellarda detonatsiyali yonishning paydo bo„lishi
sababli ularda nadduv qullash cheklangan. Dvigatellarda nadduv qullanilganda
yonilg„i nasosining pretsizion juftlari va gaz taqsimlash fazalari mos tanlanishi
kerak. Respublikamizda nadduv , asosan, dizellarda q o„llaniladi, bunda havoni
haydash bosimi esa 0.95...1,05 Mpa ni tashkil qiladi. Nadduvli dvigatellar og„ir
yuk ko„taradigan avtomobillarga o„rnatilmoqda, ular tog„li tumanlarda
ishlatilganda maqsadga muvofiq bo„ladi.
14
Dvigatel quvvatini oshirishning yana qo„yidagi usullari bor;
to„rt taktli dvigatel o„rniga ikki taktligini qo„llash , bu usul nisbatan kam
qo„llaniladi, chunki bunday dvigatelning termik zo„riqishi kuchli va ishlash
muddati kam bo„ladi;
Siqish darajasini oshirish. Bu usul karbyuratorli dvigatellarda qo„llanilib
ε ning ma‟lum qiymatlarigacha (ε q 8....9) dvigatelga ijobiy ta‟sir ko„rsatadi,
lekin ε ning qiymati juda oshirib yuborilsa, detonatsiyali yoki o„z-o„zidan
yonish protsesslari sodir bo„ladi;
To„ldirish koeffitsiyentini oshirish. Buning uchun kiritish va chiqarish
turbalarining uzunligi to„g„ri tanlanib, ulardagi havoning to„lqinlanish
bosimidan foydalaniladi va silindir hajmi o„zgarmagan holda uning diametri
kattalashtiriladi. Bu holda silindr galovkasiga to„rtta klapn o„rnatishga imkon
tug„uladi, natijada to„ldirish koeffitsenti ortadi;
-η/α nisbatni oshirish. Bu nisbat ichki yonuv dvigatellarida nisbatan
kam o„zgaradi.
1.2.2.Ishlatilgan gazlarning zaharliligini kamaytirish.
Ichki yonuv dvvgatellari tashi muhitga va termik organizmga zarar
yetkazadigan ko„p mikdorda zaharli moddalar chiqaradi.
1.1 - Jadval
Zaharli moddalar %
dizel
Karbyuratorli
Gtl
Is gazIi
Karbonat angidrid
Uglevodorodlar
Aldegidlar
Azot oksidlari
Oltingugurt ikki oksidi
Qypym (g(ma)
0,2
12
0,01
0,002
0,25
0,03
0,25
6,0
10
0,05
0,03
0,5
0,008
0,5
Karbyuratorli dvigatel va dizeldan chiqadigan zaharli moddalarning o„rtacha
foyiz miqdori 1.1-jadvalda keltirilgan. Jadvaldan ko„rinib turubdiki, dizellarda
zaharli moddalar nisbatan kam. Shu sababli 3 t li va undan yuqori yuk
avtomobillariga dizellar o„rnatish amalga oshirilgan.
| 