6.1-rasm. Katalitik krekingda benzinning oktan soniga (73% li konversiyasida)
xomashyoni zichligini ta‘sir qilish grafigi
Katalitik
kreking
jarayonining
asosiy
omillari.
Katalitik kreking jarayoni omillari deb olinadigan mahsulotlarning chiqishi va
259
sifatini, ishlab chiqarishning iqtisodiy ko‗rsatgichlari va uning ekologik
tavsifsini ko‗rsatuvchi texnologik rejim parametrlariga aytiladi. Ularning qiymat
chegaralari qurilmaning texnologik reglamentida qayd etilgan bo‗ladi. Uning
ishlatish jarayonida bu parametrlar xomashyo va katalizatorning o‗zgarmas
tarkibi sharoitida doimiy darajada ushlab turiladi. xomashyoning fizik-kimyoviy
xossalari, reaktordagi harorat, katalizator sirkulyatsiyasining ko‗pligi, reaktor
ishchi zonasidagi bosim, xomashyoning katalizator bilan kontakt vaqti,
reaktorda suv bug‗i sarfi, gazoyl retsirkulyatsiyasi. Katalitik kreking jarayoni
omillarining kerakli qiymatlarida xomashyoni qayta ishlashning belgilangan
aniqligiga erishiladi. Texnik adabiyotlarda qayta ishlash aniqligi yoki kreking
aniqligi tushunchalari ko‗pincha konversiya atamasi bilan almashtiriladi. Qayta
ishlash aniqligi yoki konversiya deganda odatda foizlarda ifodalangan gaz,
benzin yoki koksning umumiy chiqishi tushuniladi. Shuni aytish kerakki, bu
miqdor shartli hisoblanadi, chunki yengil katalitik gazoyl hosil bo‗lishiga olib
keluvchi kimyoviy reaksiyalarni hisobga olmaydi. Bundan tashqari qaynash
chegarasi xomashyoniki bilan mos tushuvchi og‗ir katalitik gazoyl ―shartli qayta
ishlanmagan‖ qismi hisoblanadi. Aslida, og‗ir gazoyl reaksiya zonasidan
o‗tgach, sifati bo‗yicha mutlaqo boshqacha bo‗lib qoladi, ammo bunday
o‗zgarishning qiymatini aniqlash imkonsiz. Shuning uchun, qayta ishlashning
aniqligi yoki konversiyadan turli sharoitlarda kechuvchi jarayonlarni
tavsiflovchi nisbiy ko‗rsatgich sifatida foydalanish mumkin. Massaning 80%dan
ko‗p bo‗lgan konversiya yuqori, 67-77% chegarasida o‗rtacha va 67% dan kami
kichik hisoblanadi. Maksimal benzin chiqishiga odatda massaning 75-79%
konversiyasida erishiladi. Konversiya bilan jarayon texnologik rejimining
qattiqligi kabi tushunchalar bog‗liq.
Qattiq rejim – bu reaktorda haroratning oshishi, konversiyaning yuqori
qiymatini va natijada koks chiqishining oshishi benzinning maksimal oktan
sonini ta‘minlovchi katalizator sirkulyatsiyasining ko‗pligidir. Xomashyoning
sifat qiymatlari va ularni katalitik kreking natijalariga tasiri o‗tgan bobda
qaralgan edi. Bu yerda biz jarayonning boshqa omillariga, asosan, bosh
260
mahsulot – benzin olinish nuqtai nazaridan to‗xtalamiz.
Reaktordagi harorat. Katalitik kreking jarayonida asosiy kimyoviy
reaksiyalar issiqlikning yutilishi bilan kechadi va shu sababli kreking
mahsulotlari harorati xomashyoning katalizator bilan kontakt zonasidan
reaktordan chiqishiga qadar harakati davomida pasayib boradi. Reaktor
balandligi bo‗yicha haroratlar farqi 30-40°С ga yetishi mumkin. Uning qiymati
reaktor balandligi va kesimi bo‗ylab joylashgan bir necha nuqtalarda nazorat
qilinadi. Qurilmaning ishchi rejimida u 490-530°С
harorat
oralig‗ida o‗zgaradi.
Reaktorning harorati sifatida odatda reaksiya mahsulotining undan chiqib
siklonga kirishidagi harorat olinadi. U reaktorga kiritiladigan xomashyo va
katalizator sarflariga, ularning haroratiga, katalizator faolligiga, qayta ishlash
chuqurligiga, beriladigan suv bug‗i miqdoriga, xomashyoni tarqatish darajasi va
uning fizik-kimyoviy xossalariga bog‗liq. Reaktordagi harorat ham qayta
tiklangan katalizator sirkulyatsiyasi ko‗pligi va harorati qatori, jarayonda
qurilma ishini o‗zgartirishi mumkin bo‗lgan asosiy parametrlar qatoriga kiradi.
Qurilmani ishlatish davomida katalizatorning faolligi va ajratuvchanligi
pasayadi. Shuning uchun ham va uning reaktor hamda regenerator sikloni orqali
yo‗qotilishi sababli, sirkulyatsiya tizimiga yangi yoki muvozanatlashgan
katalizator kiritiladi. Benzinning chiqishi va uning oktan sonini saqlab turish
uchun doimiy, bir tekis katalizatorni qo‗shimcha boyitib ta‘minlab turish va
reaktorda haroratni oshirib turish kerak bo‗ladi. Bu operatsiyalar birlamchi
(xomashyo og‗ir uglevodorodlarning katalizator bilan kontakti davomida
parchalanishi) va ikkilamchi (birlamchi reaksiyalar natijasida hosil bo‗lgan
uglevodorodlarning qayta ishlanishi) kimyoviy reaksiyalar tezligining oshishiga
olib kelib, bu esa xomashyo konversiyasini o‗sishiga, olinadigan mahsulotning
chiqishi va tarkibining o‗zgarishiga olib keladi. Reaktorda haroratning o‗rtacha
10°С ga oshishi konversiyaning 12-13%ga ko‗payishiga olib keladi. Tadqiqot
metodiga ko‗ra, uning 530°С
haroratgacha
ko‗tarilishi bilan (6.2 -rasm)
benzinning chiqishi (qaynash harorati - 195°С) va uning oktan soni ko‗payadi.
|
