605
uglerodli mahsulot sintez qilinadi. Sintez-gazdan suyuq mahsulotlarni olish
jarayoniga Fisher-Tropsh deyiladi [1].
Boshlang‗ich bosqichda to‗liq bo‗lmagan oksidlantirish jarayonida
metandan reaksiya bo‗yicha sintez – gaz olinadi:
2СН
4
+ О
2
→
2СО + 4Н
2
+ 16,1 kkal.
Reaksiyada katalizatorlar qatnashadi va issiqlik ajralib chiqadi, qarshi
holatda esa metan is gazigacha va suvda yonadi. Reaksiyada metan suv bug‗lari
bilan o‗zaro reaksiyalanib yuqori haroratda (800 - 900°C) va bosim ostida
katalizator (№-A1203) bilan olib boriladi:
СН
4
+ Н
2
О
→
СО + ЗН
2
— 49 kkal;
Yoki is gazi bilan:
СН
4
+ СО
2
↔
2СО + ЗН
2
— 60 kkal.
Bu reaksiyalar issiq yutilishi bilan olib boriladi. [3]
Sintez – gazidan katalizatorli metanol yuqori haroratda va bosim ostida
reaksiyalanib olinadi (Fisher-Tropsh jarayoni).
СО + 2Н
2
↔
СН
3
ОН.
Bu texnologiya yaxshi ishlangan bo‗lib, gazni suyuq uglevodorodlarga
aylantirishda klassik texnologiya asosida zavodlarda qo‗llaniladi. Shu
texnologiya asosida Qatarda Оruх ―GTL‖ (―Sasol‖) va Pearl ―GTL‖ (―Shеll‖)
zavodlari qurilgan [8]. Respublikamizda quriladigan ―GTL‖ zavodi ham shu
texnologiya asosida ishlaydi.