INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR
Maxsus son, 2023-yil, dekabr
ISSN 2181-4732
89
phase high-performance liquid chromatography (HPLC). The composition and amount of organic
matter in grape leaves have been studied using tartaric acid, citric acid, succinic acid and oxalic acid
as an example; their amount in selected varieties of Russia ranges from 0.93-2.35 m-equiv g/100 g,
and in Uzbekistan fluctuate between 0.5-5.56 m-eq g/100 g.
Keywords: wine acid, lemon acid, amber acid, oxalate acid, by reverse-phase high-
performance liquid chromatography (HPLC).
Kirish
Dunyo miqyosida qishloq xo‘jaligi aholini sarhil, qayta ishlangan o‘simlik mahsulotlari bilan
ta’minlashning asosiy tarmog‘i bo‘lib, xomashyolarni yig‘ish, saqlash, chuqur qayta ishlash,
texnologiyalarini takomillashtirish mahalliy oziq-ovqat mahsulotlari turlarini jahon bozorlarida ilgari
surish, ularning raqobatbardoshligini oshirish bo‘yicha ehtiyoj yanada ortadi. Shu bilan birga sifatli,
yuqori kaloriya va boy tarkibga ega tayyor mahsulot ishlab chiqarishni kengaytirib,
xalqaro sifat
standartlari asosida hajmlari oshirilgan, organoleptik ko‘rsatkichlari yaxshilangan konservalar bilan
ta’minlash muhim ahamiyatga ega hisoblanadi
[1, 5].
Jahonda oziq-ovqat sanoatida uglevodlar, oqsillar, minerallar,
vitaminlar organik kislotalar,
polifenollarga boy xomashyolarini qayta ishlash va ulardan sifatli tayyor konservalar ishlab chiqarish
va boshqa turdosh tarmoqlarni rivojlantirish bo‘yicha ilmiy izlanishlar olib borilmoqda. Bu borada
amalga oshirilgan chora-tadbirlar asosida sanoat korxonalari tarmoqlarida tabiiy xomashyo va
mahsulotlardan samarali foydalanish, yangi, turdagi mahsulotlar ishlab chiqarishni ko‘paytirish,
tayyor mahsulot tannarxini kamaytirish, hamda aholini sifatli va xavfsiz oziq-ovqat mahsulotlari bilan
ta’minlash, oziqaviy, biologik va energetik qimmatini oshirishga alohida e’tibor berilmoqda.
Bugungi kunda dolzarb masalalardan biri Respublikamizning oziq-ovqat sanoati korxonalarida
zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash natijasida,
meva - sabzavotlarni, o‘simlik xomashyolarini
saqlash va qayta ishlash, salomatlik uchun xavfsiz, import o‘rnini bosuvchi yangi turdagi oziqaviy
mahsulotlarni zarur miqdorda va assortimentda ishlab chiqarishdan iborat [2, 3, 4].
O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasida «sanoatni
sifat jihatdan yangi bosqichga ko‘tarish, mahalliy xomashyo manbalarini chuqur qayta ishlash, tayyor
mahsulotlar ishlab chiqarishni jadallashtirish, yangi turdagi mahsulotlar
va texnologiyalarni
o‘zlashtirish» vazifalari belgilab berilgan. Bu borada xomashyo manbalarini miqdor va
samaradorligini baholab, mavjud retseptura va texnologiyalarga yangilik kiritish, ishlab chiqarishga
tatbiq etish, yuqori sifatli mahsulot olish, ishlab chiqarilayotgan mahsulotning tabiiy xossalarini
saqlab qolish, tayyor mahsulotlarning sifatini yaxshilash hamda ikkilamchi
xomashyolardan ham
samarali foydalanishni rivojlantirish, va noan’anaviy xomashyoni qo‘llash evaziga oziq-ovqat
korxonalarini kengaytirish muhim ahamiyat kasb etadi [9, 10].
Oziq-ovqat sanoatining vazifasi Respublika aholisining to‘g‘ri va balanslashtirilgan ovqatlanish
ratsionini shakllantirish uchun yetarli hajmda va assortimentda xilma-xil oziq-ovqat mahsulotlari bilan
ta’minlashga qaratilgan.
Oziq-ovqat mahsulotlarini aholining faol va sog‘lom turmush ehtiyoji uchun zarur miqdorda sotib
olish kafolatlangan jismoniy va iqtisodiy imkoniyati – uning yashishi, jamiyatning sotsial barqarorligi
va mamlakatda pozitiv demografik holatning asosiy shartidir.
Tok bargi o‘simlikning vegetativ organlaridan biridir. Tokning hayot faoliyatida muhim rol
o‘ynaydi. Bargda quyosh nuri ta’sirida fotosintez jarayoni kecadi, ya’ni noorganik birikmalar organik
olatga otadi. Barg orqali sodir bo‘ladigan transpiratsiya o‘simlik organlarini qizib ketisdan
saqlaydi,
osimlikda suv va oziq moddalar harakatini izga soladi. Barglarning nafas olish natijasida metabolizm
jarayonlari uchun zarur bo‘lgan energiya ajraladi. Barg o‘simlik bilan tashqi muhit o‘rtasidagi gaz
almashinuvida muhim rol o‘ynaydi [3, 4, 6, 7].
Konservalanadigan barglar yangi, sog‘lom, qishloq xo‘jaligi zararkunandalaridan zarar
ko‘rmagan, pestitsid izlari bo‘lmagan bo‘lishi kerak. Qoida tariqasida,
oq uzumning yosh barglari
iste’mol qilinadi. Bunday barglarni yig‘ish uchun eng qulay vaqt uzumning gullash davri hisoblanadi.
INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR Maxsus son, 2023-yil, dekabr
ISSN 2181-4732
90
Bu davrda to‘plangan tender suvli barg yoqimli nordon ta’mga ega. Qizil uzum barglari kamroq
ishlatiladi, chunki ular qattiqroq[6, 9].
Tok barglari ulardan dulma ishlab chiqarishda keyingi foydalanish uchun saqlanadi.
Shunday
qilib, tok barglarini to‘liq tahlil qilish ularning noyob tarkibini ko‘rsatdi, ularda 150 dan ortiq biologik
faol moddalar hosil bo‘ladi. Tok barglarida teskari fazali yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi
(HPLC) tomonidan aniqlangan vino, limon, qahrabo va oksalat kislotalari mavjud.
Yangi uzum
barglari boy kimyoviy tarkibga ega, bu ularning ozuqaviy va biologik qiymatini belgilaydi. Uzum
barglarining barcha bu xususiyatlari ularni yig
‘
ish va qayta ishlashga jiddiyroq munosabatda bo‘lishni
va ulardan tayyorlangan mahsulotlar turlarini kengaytirishni talab qiladi[2, 9, 10].
