Uslub va materiallar Tadqiqot obyekti va usullari. Таdqiqotning obyekti sifatida tok bargining qizil xurmoni va
qora muskat ingrediyentlar toplami va tayyorlangan konserva mahsulotlari olingan, shuningdek
tadqiqot ishlarida tok barglarida teskari fazali yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi (HPLC)
tomonidan aniqlangan vino, limon, qahrabo va oksalat kislotalari mavjud.
Tok barglaridagi organik kislotalar miqdorini aniqlash usuli. HPLC oziq-ovqat va
farmatsevtika sanoatida keng qo‘llaniladigan organik moddalarni miqdoriy tahlil qilish uchun
universal usuldir.
Organik kislotalar oziq-ovqat mahsulotlarining muhim lazzat komponentlari bo‘lib, ularning
sifati yoki aksincha, saqlash vaqtida buzilish ko‘rsatkichlari bo‘lib xizmat qiladi. Oziq-ovqatlarda
organik kislotalarning mavjudligi ovqat hazm qilish bezini faollashtiradi va oziq-ovqatning organizm
tomonidan yaxshiroq so‘rilishiga yordam beradi.
Alifatik yoki aromatik turkumdagi organik kislotalar tuzilishi jihatidan xilma-xil bo‘lib,
o‘simliklarda keng tarqalgan va muhim biologik va farmakologik funktsiyalarni bajaradi. Bunday
tabiiy obyektlarga barglar, uzum mevalari, botqoqli kizilchiklar, oddiy malinalar, yovvoyi
qulupnaylar va boshqalar kiradi [6, 7, 8].
Organik kislotalarning standart namunalarining tortilgan miqdori tahlil qilish uchun maxsus
probirkalarda 1 ml distillangan suvda eritildi. Xromatografik ustunlarni ifloslantirishi mumkin
bo‘lgan, samaradorlikning tez pasayishiga olib keladigan mexanik va erimagan mayda zarralarni olib
tashlash uchun eritmalar o‘lchami 0,2 mkm bo‘lgan filtr yordamida filtrlangan, so‘ngra namunali
eritmalar mo‘ljallangan xromatografning maxsus bo‘linmasiga kiritilgan. Tahlil qilingan namunalar
uchun va ishlab chiqilgan usul bo‘yicha tahlil o‘tkazildi. Proteinlarni olib tashlash uchun 8000
aylanish tezligida 10 daqiqa sentrifugalanadi. Har bir tahlil uchun eritma hajmi 10 mkl tashkil etadi.
Tahlil natijalari kompyuter monitorida xromatogramma ko‘rinishida ko‘rsatildi va dasturiy ta’minot
olingan cho‘qqilarni avtomatik ravishda birlashtirish imkonini berdi.
Uzum barglaridagi vitaminlar, organik kislotalar, polifenollar tarkibini tadqiq qilish uchun
akad. M.Mirzayev nomidagi “Bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik” instituti seleksiyasidan
olingan qora muskat va qizil xurmoni navida aniqlangan. Tadqiqot uchun navlarni tanlash mezonlari
oktabr oyida ushbu navlarning barglari rangidagi o‘zgarishdagi farqlar edi. Qora muskat navining
barglari kuzda yashil rangini, qizil xurmoni navli barglari qizg‘ish-siyohrangga aylandi. Barglar
2019-yil iyun oyining oxirida (maksimal kunduzgi soatlarda) va oktabr oyining oxirida yig‘ib olindi.
1-rasmda standart organik kislota eritmasining xromatogrammasi ko‘rsatilgan. Identifikatsiya
ushlab turish vaqtlari bilan amalga oshirildi, ular oldindan har bir kislotani xromatografik tahlil qilish
bilan aniqlangan.
Shuningdek, qora muskat navi uchun limonli, qahraboli, oksalat kislotalarining
xromotogrammalari va tok bargining qizil xurmoni navi uchun barcha to‘rtta kislotaning
xromotogrammalari mavjud.
INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR Maxsus son, 2023-yil, dekabr
ISSN 2181-4732
91
1-rasm. Qora muskat namunasi uchun organik kislotalarning xromatogrammasi: vino kislotasi
1- jadval
