|
«Qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi»
|
| bet | 76/93 | | Sana | 18.05.2024 | | Hajmi | 1,15 Mb. | | #242107 |
Bog'liq Kafedrasi «O’simlikshunoslik» (1)Kungaboqarning - ahamiyati, kelib chiqishi, tarqalishi, hosildorligi Kungaboqar unib chiqishdan boshlab pistasi to‘la pishish davrigacha 2600dan 2850°S gachaissiqlik talab qilinadi.Bu ko‘rsatkich nav va tuproq-iqlim sharoitiga qarab o‘zgarib turadi.Shimoliy rayonlarga qarab o‘suv davri uzayadi.Kungaboqarning urug‘i 5-10°S da unib chiqadi,harorat 10-12° bo‘lganda ancha tez unadi.Optimal harorat 18° bo‘ladi.Bundan yuqori xaroratda unib chiqish jarayoni tezlashadi. Maysa 6°S sovuqqa bardoshlidir. Ertapishar navlar Moskva viloyatida ham yetilishi mumkin.Xarorat yuqori bo‘lib suv yetishmasa hosil keskin kamayadi.Yuqori xaroratning salbiy ta’siri to‘la maysalanishdan gullash davrining oxirigacha kuzatiladi.
11 Johann Vollmann, Istvan Rajcan. Oil Crops. Spring, New York 10013, USA. 2009 у.
Suvga bo‘lgan talabi. Ildizi yaxshi rivojlanganligi tufayli kungaboqar qurg‘oqchilikka chidamli,talab qilinadigan suvni tuproqning chuqur qatlamlardagi suvdan foydalanadi; poya va barg ustidagi qalin tuklari bug‘lanishdan saqlaydi. Suvni amal davrida bir xil talab qilmaydi. Maysalanishdan savat rivojlanish davrigacha yillik me’yorning 20-25% ni talab qiladi. Suvni ko‘p talab qiladigan davri - gullash davri, bu davrda talab qiladigan suvningumuiy me’yoridan 60%ni o‘zlashtiradi. Qurg‘oqchilik sharoitida hosil ancha kamayadi.
Tuproqqa bo‘lgan talabi. Kungaboqar har xil tuproqlarda yetishtiriladi. Faqat botqoqlangan va qumoq yerlarda yaxshi rivojlanmaydi, hosil bermaydi. Boshqa dala ekinlari orasida afzalligi- sho‘rga chidamliligi. O‘zbekistonning sho‘rlangan tuproqlarida sho‘rlanish darajasiga qarab kungaboqar joylashtirilishi mumkin. Kungaboqar qora, bo‘z, sur, muhiti rN 6,0-6,8 bo‘lgan tuproqlarda yaxshi o‘sadi va rivojlanadi.
Oziqaga bo‘lgan talabi. Olimlar ma’lumoti bo‘yicha kungaboqar talab qilinadigan oziqa moddalarning 25% gullashdan keyin o‘zlashtiradi.Gullash davrida oziqa moddalarning aksariyat qismini o‘zlashtiradi.Fosforning asosiy qismini maysalanishdan savat hosil qilish vaqtigacha o‘zlashtiradi; azotni –savat hosil qilishdan gullash davrini oxirigacha, kaliyni esa – savat hosil qilishdan dumbul pishish davrigacha o‘zlashtiriladi. Amal davrining boshlanishida azot, fosfor va kaliyning kam me’yorlarida qo‘shimcha oziqlantirilsa o‘simlik yaxshi o‘sadi.Mineral o‘g‘itlarning qolgan qismlari savat rivojlanish davrida tuproqqa solinsa, kungaboqar tez rivojlanadi yaxshi hosil beradi. Azot yetishmasa uning o‘rniga o‘simlik fosforni ko‘p o‘zlashtiradi, ammo kaliy ham kam o‘zlashtiriladi. Savat hosil bo‘lgandan keyin fosforning yuqori me’yorlari salbiy natija beradi.
Kungaboqar 1 t urug‘ va tegishli qo‘shimmcha hosil yetishtirish uchun o‘zlashtiradi 60 kg azot, 26 kg fosfor va 186 kg kaliy. (Atabayeva va boshq.,2000).
Yorug‘sevar qisqa kun ekini, soya joylarda va bulutli havoda o‘sishi va rivojlanishi to‘xtaydit, barglari maydalashadi.
Kungaboqar qora, bo‘z, sur, muhiti rN 6,0-6,8 bo‘lgan tuproqlarda yaxshi o‘sadi va rivojlanadi.
O‘suv davrida kungaboqarda quyidagi rivojlanish bosqichlari aniqlangan: unib chiqish 10-15 kun davom etadi, murtak ildiz rivojlanadi, urug‘pallasi yer betiga chiqadi;
savatning shakllanishi 30-40 kun, bu bosqichda birinchi chinbarglari rivojlanadi.O‘simlikda o‘rtacha 13 ta barg rivojlangshanda savat hosil bo‘ladi.
shonalash-gullash 25-30 kun davom etadi, o‘simlik tez o‘sadi gullash boshlanadi, sariq rangli tilsimon gullari rivojlanadi;
gullash-pishish 35-40 kun davom etadi, ikki jinsli naychasimon gullar hosil bo‘ladi.Kungaboqar biologiyasi bo‘yicha chetdan changlanadigan o‘simlik, ammo tabiatda o‘zidan changlanishi ham mumkin. O‘tkazilgan tajribalar natijasi bo‘yicha 25% o‘zidan changlanishi mumkin,ammo pistalari puch bo‘lib qoladi. O‘zidan changlanish hususiyati nasldan naslga o‘tar ekan va ayrim shakllarida o‘zidan
changlanish 90% gacha olimlar fikri bo‘yicha bo‘lishi mumkin deb hisoblanadi. Chetdan changlanish aksariyat xolda xashoratlar yordamida, ayrim xollarda shamol yordamida ro‘y beradi.Bitta o‘simlik o‘rtacha 8-10 kun gullaydi, bitta gul 24-36 soatgullab changlanadi.Gullash davrida o‘simlik suv, oziqa, yoru gul chetdan changlanadi, urug‘i to‘lishadi.Navga xos rangga ega bo‘ladi;
to‘la pishganda-savat sariq, jigar rangli bo‘ladi, pistasining namligi 18-12% gacha kamayadi. Kungaboqar qora, bo‘z, sur, muhiti rN 6,0-6,8 bo‘lgan tuproqlarda yaxshi o‘sadi va rivojlanadi.
|
| |
