|
RADIOTO`LQINLAR QAY TARIQA TARQALADI
|
| bet | 3/21 | | Sana | 14.07.2024 | | Hajmi | 9,38 Mb. | | #267549 |
Bog'liq OK RadiotexnikaRADIOTO`LQINLAR QAY TARIQA TARQALADI
Radioto`lqinlar antenna orqali fazoga uzatiladi va elektromagnit maydoni energiyasi ko`rinishida tarqaladi. Radioto`lqinlarning tabiati bir xilda bo`lsada, ularning tarqalish xususiyatlari to`lqinning uzunligiga chambarchars bog`liqdir.
Yer sayyorasi radioto`lqinlar uchun (garchi u qadar yaxshi bo`lmasada) elektr
o`tkazgich sanaladi. Radioto`lqinlar Yer ustidan o`tayotib, asta-sekinlik bilan
so`nib boradi. Bu elektromagnit to`lqinlar yer sirtida elektr tokini hosil qiladi va
energiyaning bir qismi aynan shunga sarflanadi. Ya`ni energiya yer tomonidan
yutiladi. Boz ustiga to`lqin uzunligi qancha qisqa bo`lsa, shuncha ko`p yutiladi
(chastota yuqori bo`lganda).
Bundan tashqari to`lqin energiyasi to`lqinlar fazoning hamma tomoniga
tarqalgani bois kuchsizlanadi. Shunga muvofiq uzatgich qabul qilgichdan
qanchalik uzoq masofada joylashgan bo`lsa, energiya shuncha kichik yuza
birligiga to`g`ri kelib, antennaga shu darajada kam energiya yetib boradi.
Uzun to`lqinli uzatish stansiyalari radioto`lqinlarini bir necha ming kilometr
uzoqlikda ham qabul qilishi mumkin. Bu o`rinda signalning darajasi bir tekista,
sakrashlarsiz kamayib boradi. O`rta to`lqinli stansiyalar ming kilometr chegarasida
eshitiladi. Qisqa to`lqinlarga keladigan bo`lsak, ularning energiyasi uzatgichdan
uzoqlashib borgani sari kamayib ketadi. Dastlabki taraqqiyot bosqichida aloqada
foydalaniladigan radioto`lqinlarning asosan 1 dan 30 kilometrgacha bo`lgan
uzunliklardagilari qo`llanilgan. 100 metrdan qisqa bo`lgan to`lqinlar esa aloqa
uchun umuman yaroqsiz deb hisoblangan.
Biroq qisqa va ultra qisqa to`lqinlarni keyinchalik tadqiq qilish natijasida ular
Yer ustida tarqalayotganda tez so`nishi aniqlandi. Nurlanishi yuqoriga
yo`naltirilganda qisqa to`lqinlar ortga qaytadi.
1902 yildayoq angliyalik matematik Oliver Xevisayd va amerikalik muhandiselektrik Artur Edvin Kennelli qariyib bir vaqtda Yer ustida havoning ionlashgan
qavati – elektromagnit to`lqinlarini qaytaruvchi tabiiy oyna mavjudligini bashorat
qilishgandi. Bu qavat ionosfera deb nomlandi.
Yerning ionosferasi radioto`lqin tarqalish uzunligini to`g`ridan-to`g`ri ko`rish
uzunligidan ham ortiqroq bo`lgan masofaga jo`natish imkonini berish kerak edi.
Bu taxmin 1923 yilda o`z isbotini topdi. Radiochastotali impulslar vertikal tarzda
yuqoriga jo`natilardi va qaytgan signallar qabul qilinardi. Jo`natish va qabul qilish
orasidagi vaqtni o`lchash natijasida qavatlarning balandligi va miqdorini aniqlash
imkoni yuzaga keldi.
|
| |
