uning tarkibiy qismlarining bir-biridan farq qilishi organizmning
tuzilishiga va funksiyasiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi.
Hujayra. Tirik hujayra hayotning asosiy tuzilish va funksional birligi
boiib hisoblanadi. Elektron mikroskop yordamida hujayralaming
murakkab tuzilishi o‘rganilgan, gistokimyoviy usullar yordamida ulaming
kimyoviy tarkibi va organoidlaming funksiyalari o‘rganiladi. Hujayraning,
po‘stlog‘i yoki membranalar 4 qavatdan iborat: ikki qavat fosfolipid
molekulalari fosfor kislotasi bilan bog‘langan yog'li moddalar va ular
tashqi tomondan murakkab uglevodorodlar qatlami joylashgan bo‘lsa,
uning ostki qismida esa oqsil qatlami joylashgan. Membranalar o‘zining
bir tomonlama, tanlab o‘tkazuvchanligi bilan ajralib turadi.
Hujayra sitoplazmasida 60 ga yaqin biogenli elementlar, bulamdan
tashqari bir qator biogenli xususiyatiga ega bo‘lmagan elementlar ham
mavjud. Sitoplazma yuqori molekulali oqsillar (uning bir qismi
biokatalizatorlar funksiyasini bajaravchi fermentlardan iborat) nuklein
kislotalar, lipidlar, uglevodlar, tuzlar va suvlardan iboratdir. Nuklein
kislotalar, lipidlar, uglevodlar va tuzlar bilan birikkan oqsillar katta
fiziologik ahamiyatga ega.
Asosan, nuklein kislotalami saqlash miqdoriga qarab yadro va
sitoplazmalar farqlanadi. Hujayra yadrosining xromosomalarida DNK lar
mavjud bo‘Isa, yadro va yadrodan tashqari sitoplazmada esa - RNK
saqlanadi. Nuklein kislotalar oqsillar sintezida ishtirok etadi. To‘qima-
laming turli hujayralarini tuzilishi ham har xildir, lekin ulaming har
qaysisida quyidagi organoidlar mavjud: oziqli moddalardan energiya
ajratuvchi - mitoxondriyalar va moddalar almashinuvida ishtirok etuvchi
fermentlami saqlovchi - lizotsimlar,
oqsillar sintezlanishi, jumladan
fermentlami sintezlanuvchida faolligi sezilib turadigan - ribosomalar;
kanalchalar tashkil qiluvchi ichki membranalar, ya’ni hujayrada hosil
bo‘luvchi va undan ajraluvchi moddalarni harakatlanishi kuzatiladi. Yangi
membranalar hosil qilinishida ishtirok etadi deb taxmin qilinuvchi Golji
apparatlari mavjud hujayralaming bo‘linishida oddiy mikroskopik
kuzatishlar yordamida ikkita sentrosomalar, yadroda esa xromatin iplarini
ko‘rish mumkin. Hujayralar orasida ulaming hayot mahsulotlari
hujayralararo moddalar mavjud.
