Anatom Fabriskiy (1537-1619) venalarda
klapanlar borligini kasshf
Ingliz hakimi Uilyam Garvey (1578-1657)
hayvonlarda
o‘tkir
tajribalar
va
odamlardagi
kuzatishlarga asosan katta qon aylanish doirasini
o‘rgandi.
U
o‘zining
xulosalarini
hayvonlarda
o‘tkazilgan
viveseksiya
tajribalarining
natijalari
asosida yozdi.
Uning
ilmiy
ishlari
fiziologik
jarayonlami
aks
ettirganlaigi
sababli,
hozirgi
eksperimental fiziologiyaning asoschilaridan biri deb
yuritiladi.
XVI asming birinchi yarmida tabiatshunos va faylasuf Rene Dekart
(1596-1650) hayvonlarda viviseksiya va odamlarda kuzatishlar o'tkazib,
yurakni roli va ovqat hazmini o‘rgandi. Uning fiziologiyada kashf etgan
asosiy yangiligi ko‘zning to‘r pardasiga ta’sir ko‘rsatish yo‘li bilan yumish
aktini
o'rganish
asosida
olgan
shartsiz
reflekslami
tushuntirib
berganligidir.
Dekartining refieks
haqidagi
ko‘rsatmalari
chexiyalik olim
I.Proxaskianing (1749-1820) keyingi ishlarida rivojlantirildi.
Italiyalik fiziolog va fizik A.Galvani (1737-1798) —
elektr
nazariyasining asoschilaridan biri hisoblanadi. U baqaning nerv va
mushaklarida elektr tokini hosil bo‘lish mexanizmini bir vaqtaing o‘zida
ikkita turli metal (temir va mis) yordamida muskullaming qisqarishini,
so‘ngra nervlarda ham elektr toki mavjudligini ko‘rsatib berdi. Italiyalik
fizik va fiziolog A.Volt (1745-1827) nervlar va muskullarga bir vaqtaing
o‘zida ikki xildagi metallar bilan ta’sir ko‘rsatilganda ulaming ozlarini
elektr xususiyati emas, balki tashqi elektr toki ta’sir
etishini tushuntirib
berdi. U elektr toki sezgi a’zolarini nervlar va mushaklami qo‘zg‘atishini
aniqladi. Shunday qilib Galvani va Voltlar elektrofiziologiyaning
asoschilari bo‘lib qolishdi. Bu ishlar keyinchalik nemis fiziologi D. R
(1818-1896) yillarida yanada rivojlantirildi.
A.D.Daniliyevskiy (1838-1986) tomonidan hazm fermentlari va
oqsillar sintezlanishida fermentlaming rolini o'rganish bo‘yicha olib
borilgan biokimyoviy tadqiqotlar fiziologiya uchun katta ahamiyatga ega
bo‘ldi.
XIX asrdagi fiziologiyadagi yuksak rivojlanishlar viviseksiya usuli
bilan birgalikda organizm funksiyalarini va uning kimyoviy tarkibini
o‘rganish bo‘yicha ximik va fizik tadqiqotlaming yutuqlariga
asoslangan
edi. Bu yo‘nalish juda yuqori darajada rivoj topdi.
etdi.
U.Garvey
(1578-1657)
XVI asming
13
Ch.Bell (1783-1855) o ‘z tadqiqotlarida markazga intiluvchi
(sezuvchi) va markazdan qochuvchi nervlar alohida-alohida bo'lishini
ko‘rsatib berdi. Ch. Bell muskullar sezuvchanligini aniqlab, miya
markazlari bilan skelet mushaklari orasida nerv-reflektor xalqa
mavjudligini tasdiqladi.
F.Majandi asab tizimining trofik funksiyasini - organ va to'qimalarda
moddalar almashinuvining boshqarilishida asab tizimining ta’sirini
o‘rganib chiqdi.
Majandining shogirdi Klod Bemar (1813-1878)
juda ko‘plab muhim fiziologik kashfiyotlar qildi, u
so‘lak va me’da osti bezi shiralarining hazmlovchi
ahamiyatini, jigarda uglevodlar
sintezini va qonda qand
miqdorini ta’min etishdagi rolini, uglevodlar almashi-
nuvida va qon-tomirlar devorlari faoliyatini boshqarili
shida asab tizimining roli, nervlaming juda ko‘plab
funksiyalarini ochdi, qon bosimi, qon tarkibidagi gazlar,
(1813-1878)
nery ya muskijllaming elektr toklari va boshqa ko‘pgina
muammolami yechishda faollik ko‘rsatdi.
K.Bemaming ko‘rsatishicha organizmning juda ko‘plab muhim
funksiyalari asab tizimi bilan boshqariladi.
0 ‘tgan XX asrda I. I. Myuller (1801-1855) va uning shogirdlari ham
fiziologiyaning rivojlanishiga o‘zlarining katta hissalarini qo‘shishdi. Ular
juda ko'plab
anatomiya, qiyosiy anatomiya, gistologiya, embriologiya,
sezgi a’zolari fiziologiyasi, tovush. apparati va reflekslar bo‘yicha
o‘tkazilgan ko'plab tajribalar ularga taalluqlidir. Uning shogirdi
T.Gelmgols (1821-1894) fizika, ko‘rish
va eshitish, nerv va muskullar
tizimi fiziologiyalari bo‘yicha muhim kashfiyotlar qildi.
Hozirgi zamon fiziologiyasining rivojlanishiga: nerv jarayonlarining
tabiatini o‘rganish bo‘yicha (A. Xodjkin, A. Xaksli va boshqalar), asab
tizimlarining faoliyat ko‘rsatish qonuniyatlari bo‘yicha (Ch.Sherington,
R.Magkus, D. Ekkls va boshq.) va sezgi a’zolari ( R. Granit) nerv
moddalarining ishtiroki (G. Deyl, D. Kaxmansek, M. Bakk va boshq.),
miya sopining funksiyalari bo‘yicha (G.Megun, G.Morushin va boshq.)
bosh miya (Yu.Konorskiy) yurak-tomirlar (E. Starling, K. Ungters, K.
Gaymans va boshq.) ovqat hazmi bo‘yicha (V. M. Beyms, A. Ayvi va
boshq.) buyraklar faoliyati bo‘yicha (A. Keshki, A. Richards va boshq.)
o‘zlarining hissalarini qo‘shdi.
