273
8. EPS nimtizimining vazifasi qanaqa? S1-flex mexanizmi
nimaga xizmat qiladi? Tarmoqni
birgalikda ishlatish qanday
amalga oshiriladi?
9. LTE/SAE arxitekturasida boshqaruv va abonent sathlarida
protokol steklarini keltiring.
10. RLC darajasi ma’lumot uzatishning qanday ishonchlilik re-
jimlarini ta’minlaydi?
11. LTE tizimida ishonchlilikni ta’minlash uchun qanday pa-
ketlarni takroriy uzatish mexanizmlaridan foydalaniladi?
12. “Yuqoriga” va “pastga” yo‘nalishlarda aloqa uchun 2-dara-
janing tuzilmasini keltiring.
13. LTE tizimidagi mantiqiy kanallarni va ularning vazifalarini
sanab o‘ting?
274
18bob. LTE TARMOQLARIDA “BILLING” XIZMATINI
TASHKIL ETISH
18.1. Hisob-kitob operatsiyalari
To‘rtinchi avlod keng polosali mobil
texnologiyalarning rivoj-
lanib borishi operatorlar oldida mijozlarga sifatli xizmat ko‘rsatish
hamda tarmoqni samarali boshqarishni muhim asoslaridan bo‘l-
mish “billing” xizmatini tashkil etishda qator murakkab vazifalar-
ni qo‘ymoqda.
Mobil aloqa tarmoqlarida “billing”ni tashkil etishni ifodalash
uchun zamonaviy mobil aloqa tarmoqlarining umumiy boshqaruv
tizimida ushbu xizmatning o‘rni va vazifalari to‘g‘risida ayrim tu-
shunchalarni berib o‘tish lozim topildi.
“Billing” xizmatini ekspluatatsiyani qo‘llab-quvvatlash
tizimi
(ingl. Operations Support Systems, OSS) hamda biznesni
qo‘llab-quvvatlash tizimi
(ingl. Business Support System, BSS)
tarkibida ko‘rish odatga kirgan. Ushbu tizimlar aloqa operatorlari
tarmoqlarida boshqaruv hamda biznes jarayonlarini avtomatlash-
tirish uchun ishlatiladi va ko‘p hollarda birgalikda
OSS/BSS deb
nomlanadi (ba’zida, BOSS, BSS/OSS, B/OSS).
OSSning asosiy funksional imkoniyatlariga quyidagilar kiradi:
hisob-kitob hamda telekommunikatsiya resurslarini rejalashtirish
(misol uchun, raqam sig‘imlarini, trafikni); xizmatlar ko‘rsati-
lishini boshqarish
(angl. Service delivery software);
QoS — xizmat
ko‘rsatish sifati darajasini hamda uning ko‘rsatkichlarini
boshqa-
rish kabilar kiradi. Shuningdek, OSS ning funksional vazifalari-
ga quyidagilar ham kiritiladi: telekommunikatsion ma’lumotlar
darajasida ehtimol qallobliklarni nazorat qilish
(ingl. Fraud con-
trol software); xizmatlarga bo‘lgan talabni ta’minlash hamda uni
bashorat qilish
(ingl. Service provisioning software); shuningdek,
operatorning dasturiy infratuzilmasini telekommunikatsion muhit
bilan o‘zaro bog‘lash — “mediatsiya tizimi” deb
(ingl. Mediation
software) ataladi
.
275
BSSning vazifalariga mobil aloqa operatorining
biznes-jarayon-
larini qo‘llab-quvvatlovchi vositalari, yuqorida ta’kidlab o‘tilgan-
dek — “billing” (abonentlar bilan o‘zaro hisob-kitoblarni amalga
oshirish, hisob varaqalarini yaratish, to‘lovlarga ishlov berish, ta-
rifikatsiya), CRM (abonentlar haqidagi ma’lumotlarni boshqarish,
ular bilan o‘zaro hamkorlikni qo‘llab-quvvatlash, xizmatlarni so-
tish, marketing tahlillarini o‘tkazish) hamda ERP-tizimlari (moli-
yaviy menejment jarayonlarini ta’minlash, buxgalteriya hisobi, per-
sonalni, loyihani va asosiy jamg‘armalarni boshqarish) kiradi.
Shunday qilib, “billing” mobil aloqa tarmog‘ining boshqa-
ruv tizimida umumiy OSS/BSSlarining muhim
tashkil etuvchi-
si hisoblanadi va telekommunikatsiya xizmatlaridan foydala-
nish to‘g‘risidagi axborotlarni to‘plash, ularni tarifikatsiyalash,
abonentlar hisoblarini yaratish, to‘lovlarga ishlov berish va shu
kabi qator vazifalarga mas’ul qarorlar qabul qiladi va kompleks
jarayonlarni amalga oshiradi. Amalda “billing” jarayonlarini
qo‘llab-quvvatlash uchun “billing tizimi”
deb nomlanuvchi max-
sus amaliy dasturiy ta’minot qo‘llaniladi. Ta’kidlash joizki, “bil-
ling tizimlarini” yaratish yuqori daromad keltiradigan biznes deb
hisoblanadi.
Odatda “billing” xizmati uch asosiy bloklarga bo‘linadi: hi-
sob-kitob operatsiyalari, axborot xizmatlarini ko‘rsatish va iqti-
sodiy xizmatlar ko‘rsatish.
Kengroq miqyosda, “billing” xizmati daromadlarni boshqarish
xizmati
(ingl. Billing and revenue management) bilan birgalikda
ko‘rilganda qo‘shimcha quyidagi vazifalargaham mas’ul:
daromad
olishni kafolatlash
(ingl. Revenue assurance), abonent foydaliligini
boshqarish
(ingl. Profitablity management) hamda tarmoqda qal-
loblikni nazorat qilish
(ingl. Fraud management).
