108
U davrda bu texnologiyalar bir-biriga mos bo‘lmasada, ammo bu
jarayon Wi-Fi tizimlarini keng rivojlantirish g‘oyasining samarali-
ligini tasdiqladi. Shu bilan birga Wi-Fi tizimlari “so‘nggi milya”
muammosini hal qila olmasliklari ham ma’lum bo‘ldi. Bu hol esa
2003-yilda qator kompaniyalar tomonidan asosiy vazifasi (o‘z no-
midan kelib chiqqan holda) turli ishlab chiqaruvchilar tomonidan
taklif etilgan yechimlarning o‘zaro moslashuvini ta’minlashdan
iborat bo‘lgan WiMAX forumining
(ingl. WiMAX Forum) tash-
kil etilishiga sabab bo‘ldi. WiMAX forumi o‘z oldiga standartlar
bazasini yaratish maqsadini emas, balki
jihozlarni sertifikatlashti-
rish vazifasini qo‘ydi, yangi texnologiyalarni standartlashtirish esa
IEEE doirasida olib borildi. 2005-yilda axborot hamjamiyatining
Umumjahon Sammiti
(ingl. World Summit on Information Society,
WSIS) WiMAX texnologiyasi zimmasiga yuklatilgan vazifalarni
quyidagicha shakllantirdi:
1. WiMAX yordamida uncha katta bo‘lmagan aholi yashash
joylari, olis hududlar va ajralib qolgan joylarning axborot va kom-
munikatsiya texnologiyalari xizmatlariga ulash. Bunda rivojlana-
yotgan mamlakatlarda aholi soni 100 kishidan ortiq bo‘lgan 1,5
million aholi yashash joylari telefon
tarmoqlariga umuman ulan-
maganligi va yirik shaharlar bilan kabelli aloqaga ega emasligi
hisobga olinishi kerak.
2. WiMAX yordamida foydalanuvchi o‘zi yetishi mumkin
bo‘lgan hududida yer yuzining yarmidan ko‘p aholisiga axborot va
kommunikatsiya texnologiyalari xizmatlarini ta’minlash. Bunda
2005-yilda Internetdan foydalanuvchilarning umumiy soni taxmi-
nan 960 million kishini yoki dunyoning umumiy aholisining 14,5
foizini tashkil etishini hisobga olinishi lozim.
Yuklatilgan vazifalarni hisobga olgan holda WiMAX tex-
nologiyasining yaratishdan asosiy maqsad keng spektrli uskunalar
(kompyuterlar, “aqlli uy” maishiy texnikasi,
portativ uskunalar
va mobil telefonlar) va ularning mantiqiy birlashmasi – lokal
tarmoqlar bilan universal simsiz ulanishni taqdim etish bo‘lib
qoldi.
109
WiMAX texnologiyasiga mansub standartlar “IEEE 802.16”
belgisini oldi. Ulardan birinchisi — IEEE 802.16.2002 hatto Wi-
MAX Forumi tashkil etilishidan oldin qabul qilingan edi. Bugungi
kunda WiMAXning asosiy standartlari bu 2004- va 2005-yillarda
o‘zaro muvofiqlashtirib qabul qilingan ikki bir-biridan farqla-
nuvchi versiyalari mavjud: ya’ni IEEE802.16-2004 — “turg‘un”
simsiz ulanish standarti va IEEE802.16-2005 — standartning
“mobil” varianti.
Shu orada, mobil aloqa dunyosining yirik operatorlari va jihoz-
lar ishlab chiqaruvchilar birgalikda yangi 4G texnologiyalarini va
ularning real funksional imkoniyatlarini
aniqlash maqsadida si-
novlar o‘tkazdilar. 2005-yildayoq, Yaponiyaning yirik operatori
– NTT DoCoMo, mobil aloqa yangi standarti bilan ishlashdagi
yutuqlarini xabar qildi, ya’ni simsiz kanallar bo‘yicha 100Mbit/
sek tezlikda ma’lumot uzatish bo‘yicha muvvaffaqiyatli tajribalar
o‘tkazdi. 2006-yilning ikkinchi yarmida yirik milliy va xalqaro
ope ratorlar keyingi avlod mobil tarmoqlarini yaratish bo‘yicha
rasmiy hamkorlikni boshladilar.
“Next Generation Mobile Network
Cooperation” (NGMNC) nomini olgan ishchi guruh to‘rtinchi
avlod mobil tarmoqlari oldiga qo‘yiladigan talablarini aniqlash
uchun butun dunyoning GSM va CDMA
operatorlarini birgalik-
da to‘pladi.
Guruhning asosiy a’zolari Sprint Nextel (AQSH), T-Mobile
(Germaniya), Vodafone (Buyuk Britaniya), KPN (Gollandiya)
va Orange (Fransiya) kompaniyalari bo‘ldi, keyinchalik esa ular-
ga NTT DoCoMo (Yaponiya) va China Mobile (Xitoy) kom-
paniyalari qo‘shildilar. Guruhning bosh texnologik vazifalaridan
biri barcha 3G texnologiyalarining, xususan UMTS va EV-DO
tizimlarining, 4G darajasiga asta-sekin o‘tishini ta’minlash bo‘ldi
(7.2-rasm).
Yangi mobil aloqa tizimlariga o‘tishga tayyorgarlik ishlari tur-
li hududlarda o‘ziga xos tarzda bormoqda. Bu jarayonda Xitoy-
da ishlar qanday borgani ancha qiziqarlidir. U yerda 3G dan
4Gga o‘tish bo‘yicha tadqiqot loyihasi 2001-yildan ishga tushgan.
110
2007-yilda Shanxayning Changning tumanida bir necha oy-
lik sinovlardan so‘ng, o‘sha davr uchun “olamshumul” bo‘lgan
100Mbit/sek tezlikda ma’lumotlarni simsiz uzatishni ta’minlay-
digan mobil aloqa tarmog‘i dunyoda
birinchi marta rasmiy ishga
tushirildi (bunday tezliklar o‘sha vaqtda faqat optik tolali texnologi-
yalarda olinardi). Ta’kidlash lozimki, 4G tarmoqlarining Xitoyda
keng rivojlanishi Olimpiada-2008 tufayli qo‘llab-quvvatlandi.
Multimedia axborotni uzatuvchi keng
polosali simsiz tarmoqlari
(IP telefoniya, ma’lumotlar, videotasvir)
Sotali telefoniya +
ma’lumot
uzatish
IP telefoniya, ma’lumot va
videotasvirni uzatish
Multimedia axborotni
uzatuvchi keng polosali simsiz
tarmoqlari (IP telefoniya,
ma’lumotlar, videotasvir)
Multimedia axborotni
uzatuvchi keng polosali simsiz
tarmoqlari (IP telefoniya,
ma’lumotlar, videotasvir)
GSM-
WSDMA-
HSDPA-
HSUPA-LTE
CDMA-CDMA 1x
EVDOR-1Rev A-
EVDOR-1Rev B-
EVDOR-1Rev C-
4G texnologiyasi
IEEE 802.16.2004
(turg‘un WiMAX)
IEEE 802.16e
(mobil WiMAX)
802.11a,bg,n
(Wi Fi)
802.11s
(MESH)
