|
Abu Hamid al-G’azzoliyning iqtisodiy
|
| bet | 4/6 | | Sana | 13.05.2023 | | Hajmi | 438.75 Kb. | | #59269 |
Bog'liq Mavzu Nurtemir pdf, Korrelyatsiya, Ibrohim bbb, 6 tarix majburiy bugun, ALKANLARNING RADIKAL VA ELEKTROFIL ALMASHINISH REAKSIYALARI, 14, Foizlar-5-sinf, 14. Yaxlitlash, sonlar test, 4-mavzu, Fiziologiya fanining zamonaviy yutuqlari, Fiziologiya fanining zamonaviy yutuqlari, O’zbekistonda zoologik tadqiqotlarning rivojlanishi., Sanoat va transport taksikontlarining inson salomatligiga ta\'siriAbu Hamid al-G’azzoliyning iqtisodiy qarashlari
Al-G’azzoliy (1058-1111-yillar) boshqa arab olimlari kabi jamiyatning falsafiy, etik, sotsiologik va iqtisodiy tomonlarini o’z davrining ustuvor diniy e‘tiqodlariga bog’lagan asarlar yozgan. U o’rta asrlar
Abu Hamid al-G’azzoliy islom dunyosining eng yirik zakovat (1058- 1111) egalaridan biri hisoblanadi. Uning asarlariAvliyo Tomas Akinskiyga o’z ta‘sirini o’tkazganligi ma‘lum. Uning bozorda ko’ngilli almashuvlarga bergan ta‘rifi o’n birinchi asrda mehnat taqsimoti bilan bog’liq munosabatlarni muvofiqlashtirishni amalga oshirishga imkon bergan.
Dastlabki vaqtlarda bir kishi bug’doyni ekkan, o’rgan va yanchgan so’ng xamir qilib non yopgan, vaholanki bu holat bir oilaning mehnati natijasi bo’lishi mumkin. Al-G’azzoliy o’z davrida bitta non mingta yoki undan ko’proq ishchi mehnatining mahsuloti bo’lishi mumkinligini kuzatgan. Kengayib borayotgan ixtisoslashuv va mehnat taqsimoti iqtisodiy almashinuvga olib kelishini tushunib, barterning qiyinchiliklarini yengillashtiradigan pulga bo’lgan munosabatni ko’rsata olgan. U davlat xarajatlari, soliqqa tortish va qarz olish; tanga pullar va tanga pullarning arzonlashuvi; foiz va sudxo’rlik; qay tarzda eng yaxshi usul bilan soliq solish, jamiyat bo’ylab soliq yukini yengillashtirish bilan bog’liq iqtisodiy munosabatlarni ham o’rgandi. O’zining zamondoshlari va deyarli besh yuz yil ularga ergashib kelganlar qatorida al-G’azzoliy iqtisodiyotni boshqa faoliyatlardan ajratmadi. Uning o’rganishlari va ta‘riflashlari har doim iqtisodiy faoliyatni cheklagan va ayrim hollarda qoralagan kuchli diniy qarashlari nuqtayi nazaridan amalga oshirilgan.
Ibn Xaldunning iqtisodiy qarashlari
Ibn Xaldun (1332-1406-yillar) faqat iqtisodiy masalalar bilan qiziqmadi. Uning iqtisodiy masalalarni o’rganishga doir qarashlari kattaroq kontekstda bo’lgan. Biz bugun rivojlanish sikli, Ibn Xaldun deb atayotgan qishloq xo’jalik ustuvorlik qilgan jamiyatdan hunarmandchilik sohasi ustuvorlik qilgan, qo’shimcha iqtisodiy o’sish va yuqoriroq mehnat samaradorligi mavjud bo’lgan jamiyatga o’tayotgan jamiyatda paydo bo’lgan iqtisodiy qarashlarni uning keng miqyosli tadqiqotlari asosida o’rganishimiz mumkin.
Bugungi kun nuqtayi nazaridan qaraganda Ibn Xaldun tomonidan ko’p iqtisodiy‖ masalalar: foyda, taklif, talab, narx, jami ortiqcha miqdorlar va sarmoyaning shakllanishi kabi holatlar chuqur o’rganilganligi va tahlil qilinganligini ko’rish mumkin. Ayrim manbalarda Ibn Xaldun islom dunyosida ilk iqtisodiy qarashlar bilan shug’ullangani qayd etiladi, ayrim bahs va munozaralarga ko’ra bunday taniqlilik al-G’azzoliyga tegishli. Ulardan avval ming yillik davomida mashhur bo’lib kelgan Aristotel va Platon kabi arab faylasuflari ham iqtisodiyotga nisbatan ko’proq fundamental muhimlikka ega bo’lgan masalalarni o’rganish jarayonida iqtisodiy faoliyatning dastlabki tadqiqotlarida ayrim qiziqarli yutuqlarga erishdilar.
Bizgacha yetib kelgan eng qadimgi qo’lyozmalarda (Qadimgi Misr, eramizdan avvalgi XXII asr) noib va aholi o’rtasidagi munosabatlar to’g’risida fikr yuritiladi. Bu davrda sinfiy ajralish to’la shakllanmagan bo’lib, boshqaruv ishiga ishbilarmonlarni taklif etish (yuqori tabaqali yoki oddiy aholidan bo’lishidan qat‘iy nazar) kerak, deyilgan.
Qadimgi Misr – Afrikaning shimoliy-sharqida, Nil daryosining quyi oqimida joylashgan qadimiy davlat. Miloddan avvalgi 10—6 ming yillikda Nil atrofidagi savannalarda tarqoq yashagan qabilalar terimchilik, ovchilik, keyinroq esa baliq ovlash bilan shugʻullanishgan.
U lar orasida qadimiy som xalqlariga mansub qabilalar, barbarlar va kushitlar boʻlib,ularning aralashuvidan miloddan avvalgi 4ming yillikda Misr xalqi vujudga kelgan. Aholi nufusining ortishi chorvachilik va dehqonchilikka oʻtishni tezlashtirgan, bu esa hududiy jamoalarning paydo boʻlishiga olib kelgan. Dehqonchilik qilish uchun kanallar, toʻgʻonlar qurish zaruriyati tugʻilgan, buning uchun esa oʻzaro urushlarda asir tushgan qullar mehnatidan foydalanilgan. Natijada jamoada ijtimoiy tabaqalanish roʻy berib, urugʻ zodagonlari ajralib chiqqan, qabila sardorlari podshohchalarga aylangan. Bir qancha mayda quldorlik davlatlari vujudga kelgan. Keyinchalik ular oʻrtasidagi kurash natijasida Shimolda Quyi Misr, janubda Ular orasida qadimiy som xalqlariga mansub qabilalar, barbarlar va Yuqori Misr podsholiklari tuzilgan. Miloddan avvalgi taxminan 3ming yillikda ikkala podsholik birlashib, yagona davlat barpo boʻlgan. Misrning keyingi tarixi 4 asosiy davrga boʻlinadi: Ilk podsholik (miloddan avvalgi taxminan 3000—2800), Qadimgi podsholik (miloddan avvalgi taxminan 2800—2250), Oʻrta podsholik (miloddan avvalgi taxminan 2050—1700), Yangi
podsholik (miloddan avvalgi 1580—1070), Soʻnggi podsholik (Liviya-Sais va Eron) davr (miloddan avvalgi taxminan 1070—332).
4. Qadimgi Xitoy iqtisodiy g’oyalari. Qadimgi Xitoy mutafakkirlari ichida Konfutsiy (m.av. 551 – 479-y.) alohida o’rin tutadi. Konfutsiyning fikrlari uning shogirdlari yozib qoldirgan «Lun Yuy»
|
| |
