174
Har qanday yorug’lik nurlanishi yorug’lik energiyasi bilan xaraktyerlanadi.
Yorug’lik enyergiyasi yorug’lik oqimi,
ravshanlik, yorinlik yorug’lik kuchi va
yoritilganlik deb ataluvchi fizik kattaliklar bilan xaraktyerlanadi.
Yorug’lik oqimi: Yorug’lik
manbaining nurlanish oqimi deb, vaqt birligi ichida
hamma yunalishda nurlanayotgan yorug’lik energiyasiga miqdor jihatdan teng bo’lgan
fizik kattalikka aytiladi, ya’ni
F=
t
W
, W-yorug’lik energiyasi
Biror sirtga tushayotgan nurlanish oqimi shu sirtning
S yuziga uning fazodagi
vaziyatiga va nurlanish manbaigacha bo’lgan masofaga bog’liq.
Yorug’lik kuchi: Manbaning yorug’lik kuchi deb bir birlik fazoviy burchak ostida
chiayotgan yorug’lik oqimiga miqdor jihatdan teng bo’lgan fizik kattalikka aytiladi.
I=
ф
-fazoviy burchak
SI tizimida yorug’lik kuchining birligi kandela (lotincha sham demakdir).
Yorug’lik oqimining SI tizimidagi o’lchov birligi
F
=
I
=1kd*1str=1lyumen
1 lyumen deb, yorug’lik kuchi 1kandelaga teng bo’lgan nuqtaviy yorug’lik
manbaidan 1styeradian fazoviy burchak ostida nurlanadigan yorug’lik oqimiga aytiladi.
Yorug’lik manbaining ravshanligi R deb, manba sirtining yuza birligiga
pyerpendkulyar yo’nalishda chiqayotgan yorug’lik kuchiga
miqdor jihatdan teng
bo’lgan fizik kattalikka aytiladi, R=
S
I
Inson ko’zi qayd qiladigan eng kam ravshanlik 10
-6
kd/m
2
. Ravshanlik 10
5
kd/m
2
dan
ortiq bo’lsa, ko’zda og’riq seziladi va ko’z zararlanishi mumkin.
Yoritilayotgan sirtning bir birlik yuzaga mos kelgan yorug’lik
oqimiga miqdor
jihatdan teng bo’lgan fizik kattalikka
yoritilganlik deyiladi.
E =
S
Ф
Birligi lyuks. 1 lyuks deb, har bir kvadrat metriga 1 lyumen yorug’lik oqimi tekis
tushgan sirtining yoritilganligiga aytiladi. Nuqtaviy yorug’lik manbai hosil qilayotgan
175
sirtning yoritilganligi yorug’lik kuchi 1ga va manbadan sirtgacha bo’lgan masofaga
bog’liq bo’ladi. Agar nuqtaviy yorug’lik manbai sfyeraning markazida bo’lsa, bu
sfyeraning S=4
R
2
yuziga teng bo’lgan ichki sirtining yoritilganligi
E
0
=
2
2
4
4
r
I
r
S
Ф
Bu yoritilganlikning birinchi qonunini matematik ifodasi bo’lib
unga asosan
sirtning yoritilganligi manbaning yorug’lik kuchiga to’g’ri proporstional bo’lib
manbadan
yoritilayotgan
sirtgacha
bo’lgan masofaning kvadratiga teskari
proporstionaldir.
Yoritish texnikasida o’qish, chizish, tikish va hakoza
ishlar uchun korxonaning
ma’lum bir tekisligi yoki ma’lum bir joyida yoritilganlik qanday bo’lishi, kerak masala
juda muhimdir.
Mehnat muxofazasi inspeksiyasining yo’l - yo’riqlarida korxonaning kerakli
yoritilganligi Lyukslar hisobida aniqlab beriladi.
