180
Agar zonalar soni juft bo’lsa, asin
=
2k(
/2) k=0,1,2,3 bo’lib difrakstiya
minimumlari kuzatiladi (qorong’i soha). Agar zonalar soni toq bo’lsa asin
=
(2k+1)
/2
k=0,1,2,3....... difrakstiya maksimumlari kuzatiladi (yorug’ soxa).
15.3-rasm. Tirqishda hosil bo’ladigan difrakstiya
Yorug’likni qutblanishi. Polyarizator va analizator. Malyus qonuni.
Yorug’likning qutblanish hodisasi yorug’lik nurini ko’ndalang elektromagnit to’lqin
ekanligini tasdiqlaydi. Tabiiy yorug’lik nurida uni tarqalish yo’nalishiga
pyerpendikulyar bo’lgan barcha yo’nalishlarda yorug’lik vektorining (elektr
maydon-
kuchlanganligi vektori-E) tebranishlari sodir bo’ladi va bu tebranishlarning birontasi
ham boshqa tebranishlar oldida afzallikka ega bo’lmaydi.
Agar yorug’lik vektorining
tebranishlari faqat
bitta tekislikda yuz byerayotgan bo’lsa, bunday
yorug’likni yassi (yoki to’g’ri chizili) qutblangan deb
yuritiladi. Yorug’lik vektori tebranayotgan tekislikni
tebranish tekisligi deb ataladi.
Yassi
qutblangan
yorug’likni
tabiiy
yorug’likdan polyarizatorlar (qutblagichlar) deb
ataluvchi asboblar yordamida olish mumkin.
E
Тabiiy nur
E
Qutblangan nur
181
Turmalin
plastinkasi B
1
yorug’lik
nurini qutblaydi va polyarizator bo’lib
xizmat qiladi. Ikkinchi B
1
turmalin
plastinkasi
unga
qutblangan
nur
tushayotganini aniqlashga imkon beradi
To’lqinning qutblangan yoki qutblanmaganligini aniqlash uchun mo’ljallangan bu
B
1
asbobni analizator deyiladi. Polyarizatorlarga yorug’lik
vektorining amplitudasi E
0
bo’lgan nur tushayotgan bo’lsin.
Bu vektorni polyarizator P dan o’tgan qismi
E
0
bo’lsin. A analizator tekisligi P polyarizator
tekisligiga
nisbatan
burchakka burilgan
bo’lsin. Analizatordagi o’tgan yorug’lik vektori
E=E
0
cos
Yorug’lik
intensivliklarining
nisbati
amplitudalar
kvadratlari
nisbatlariga
proporstional bo’lgani uchun
yoki I=I
0
cos
2
Bu Malyus qonunining matematik ifodasi bo’lib bu qonunga asosan analizatordan o’tgan
yorug’lik intensivligi polyarizatordan o’tgan yorug’lik intensivligini anilizator va
polyarizator tekisliklari orasidagi burchak kosinusini kvadratiga ko’paytmasiga teng.
