176
1.
Frenel
ko’zgulari.
Bir-biriga
yondashgan
ikkita yassi OM va ON
ko’zgular shunday joylashganki,
ularning
aytaruvchi sirtlari 180
0
ga yain burchak
hosil qiladi. Shuning uchun
burchak juda
kichikdir 1-rasm.
15.1-rasm. Frenel ko’zgusi
.
2.
Frenel biprizmasi. Bir butun shishi
bo’lagidan umumiy asosga ega bo’lgan ikkita
prizma yasalgan bo’lib,
ularning sindirish
burchagi 0 juda kichik 2-rasm.
15.2-rasm. Frenel biprizmasi
Yorug’lik interferenstiyasi. Yorug’lik murakkab hodisadir: ba’zi hollarda u o’zini
elektromagnit to’lqin kabi tutadi, boshqa hollarda esa, maxsus zarralar(fotonlar) oqimi
kabi tutadi. Dastlab yorug’likning to’lqin tabiati bilan bog’liq bo’lgan hodisalarni ko’rib
chiqamiz.
Ma’lumki elektromagnit to’lqinda to’lqin tarqalishiga perpendikulyar yo’nalishida
ikki vektor- elektr maydon kuchlanganligi (E) va magnit maydon kuchlanganligi
vektorlari (N) tebranadi. Tajribalar ko’rsatadiki, yorug’likning fizialogik fotoqimyoviy,
fotoelektrik va boshqa tasirlarini elektr vektorning tebranishlari vujudga keltiradi.
Shuning uchun yorug’lik vektori haqida gapirganimizda
asosan elektr maydon
kuchlanganligi vektorini ko’zda tutamiz. Yorug’lik vektori amplitudasi modulini A harfi
bilan belgilaymiz. Bir xil chastotali ikkita to’lqin qo’shilganda fazoning biror nuqtasida
bir xil yo’nalgan
177
)
(
1
1
1
t
сos
А
х
)
(
2
2
2
t
сos
A
x
tebranishlarni uyg’otyapti, deb faraz qilaylik byerilgan nuqtadagi natijaviy tebranish
amplitudasi quyidagi formuladan topiladi.
)
(
2
1
2
2
1
2
1
2
сos
A
A
A
A
To’lqinlar kogyerent bo’lmaganda
2
-
1
uzluksiz ravishda o’zgaradi va har qanday
qiymatni bir xil extimol bilan qabul qila oladi. Shu sababli cos(
2
-
1
) ning vaqt bo’yicha
o’rtacha qiymati nolga teng. Bu holda
2
2
2
1
2
A
A
A
Yorug’lik intensivligi 1 (ya’ni to’lqinining tarqalish yo’nalishiga pyerpendikulyar
maydonchaning yuza birligi orqali o’tadigan vaqt bo’yicha o’rtacha yorug’lik oqimi)
yorug’lik to’lqini amplitudasining
kvadratiga proporstional I
A
2
bo’lgani uchun
kogyerent to’lqinlar ustma-ust tushgandagi intensivligi har bir to’lqin
alohida hosil
qiladigan intensivliklarni yig’indisiga teng bo’ladi, degan xulosaga kelamiz.
I=I
1
+I
2
to’lqinlar kogerent bo’lganda cos(
2
-
1
) ning qiymat vaqt o’tishi bilan o’zgarmaydi,
lekin fazoning har bir nuqtasida o’z qiymati bo’ladi, ya’ni
)
(
2
1
2
2
1
2
1
сos
I
I
I
I
I
fazoning qaysi nuqtalari uchun cos(
2
-
1
)
0 bo’lsa I o’sha joylarda I
1
+I
2
dan va qaysi
nuqtalarida cos(
2
-
1
)
0 bo’lsa, I o’sha joylarda I
1
+I
2
dan kichik bo’ladi.
Shunday qilib monoxoramatik kogerent yorug’lik to’lqinlari ustma-ust
tushganda yorug’lik oqimining fazoda qayta taqsimlanishi ro’y byeradi,
natijada
fazoning ba’zi joylarida intensivlikning maksimumlari (yorug’ soxa) boshqa joylarda -
minimumlari (qorong’u soxa) vujudga keladi. Bu hodisa yorug’lik interferenstiyasi deb
ataladi. I
1
=I
2
bo’lganda to’lqinlar interferenstiyasi aynisa yaqqol ro’yobga chiqadi.
