|
Ishbilarmonlik turizmi geografiyasi
|
| bet | 43/59 | | Sana | 21.01.2024 | | Hajmi | 0,56 Mb. | | #142301 |
Bog'liq TURIZM DARSLIK Ishbilarmonlik turizmi geografiyasi
Ish safarlari geografiyasi. Dunyoda har yili 100 milliondan ortiq xizmat safarlari amalga oshiriladi. Ularning hududiy taqsimoti o'ta notekisligi bilan ajralib turadi. Rasmiy maqsadlarga ega turistik oqimlarning aksariyati Evropaga yuboriladi. Yevropa qit'asidagi xizmat safarlari tarkibida xizmat safarlari, kongress-turlar, ko'rgazma va yarmarkalarga sayohatlar, firmalar xodimlari uchun rag'batlantiruvchi turlar ustunlik qiladi. Ishbilarmonlar oqimini qabul qiluvchi Yevropa mamlakatlari orasida Germaniya, Buyuk Britaniya, Fransiya, Niderlandiya, Italiya, Ispaniya, Shvetsiya va Shveytsariya ajralib turadi. Belgiya alohida o'rinni asosiy shahar Bryussel bilan egallaydi, u ham Evropa Ittifoqining poytaxti hisoblanadi. Frantsiya va Belgiyada har o'ninchi kelishi biznes maqsadlari uchun, Buyuk Britaniyada esa har uchinchi kelgan. Ishbilarmonlik turizmi Amerika va Osiyo qit'alarida faol rivojlanmoqda. Shunday qilib,Butun dunyoda simpoziumlar, konferensiyalar, uchrashuvlar, seminarlar, shuningdek, ko‘rgazma va
yarmarkalarga qiziqish ortib bormoqda. Kongress va ko'rgazma turizmi biznes sayohatlari bozorining eng dinamik segmentlaridan biridir. Kongress tadbirlarining asosiy qismi (taxminan 80%) G'arbiy Yevropa va Shimoliy Amerika mamlakatlariga to'g'ri keladi. Xalqaro simpozium va yig'ilishlar soni bo'yicha AQSh, Fransiya, Buyuk Britaniya va Germaniya yetakchilik qilmoqda. Evropa va Amerikadagi kongress va ko'rgazma faoliyati markazlari Amsterdam, Barselona, Bryussel, Vashington, Vena, Jeneva, Davos, Kopengagen, London, Madrid, Parij va Strasburgdir.
Rag'batlantiruvchi turlarning rivojlanish tarixi AQShda boshlangan. Va hozirda Qo'shma Shtatlarda Amerika kompaniyalarining rag'batlantiruvchi turizmga sarflagan xarajatlarining o'sishi ishchilarni moddiy rag'batlantirishga sarflangan xarajatlarning o'sishidan ustundir. Rag'batlantiruvchi turlarning davomiyligi ortib bormoqda. AQShda rag'batlantiruvchi turlar uchun afzal yo'nalishlar Meksika, Buyuk Britaniya, Osiyo va Tinch okeani. Sayohat mukofotlari Evropada tobora ommalashib bormoqda.
Oʻzimizni yurtimizda rivojlantiruvchi turlarni quyidagilarini uchratishimiz mumkin;
Sport turizmi
Etnik turizm
Yoshlar turizmi
Ekoturizm
Gastronomik turizm
Tibbiy turizm
Madaniy turizm
MICE turizm
Ziyorat turizmi
Badiiy turizm
Turistik talabning xususiyatlari
Turistik bozordagi talab va taklif tushunchasi
Turistik ehtiyojlarni qondirish uchun shaxs turizm bozori xizmatlaridan foydalanadi. Turistik bozor, boshqa har qanday bozor kabi (aholi punktlarida qishloq xo'jaligi mahsulotlarining birjalari, yarmarkalari va bozorlari bundan mustasno) mavhum tushuncha bo'lib, turistik tovarlar va xizmatlarga bo'lgan talab va taklif bilan tavsiflanadi. Boshqacha aytganda, turizm bozori turistik tovarlar va xizmatlarni sotish sohasidir.
Bozordagi talab va taklif o'rtasidagi munosabat dialektik o'zaro ta'sir xarakterida bo'lib, unda "talab taklifni belgilaydi". Shu bilan birga, talab mos keladigan taklif bilan to'qnashadi, chunki "iqtisod ishlab chiqarish imkoniyatlari chegarasidan chiqa olmaydi".Umumiy qabul qilingan ta'riflarga asoslanib, talab - bu aholining pul mablag'lari mavjudligi bilan ta'minlangan ijtimoiy ehtiyojlarni ifodalashning o'ziga xos shakli, taklif esa ayirboshlash uchun mo'ljallangan pullik tovar va xizmatlardir.
Turizm bozoridagi taklif, birinchi navbatda, turistlar talabini qondirishga ixtisoslashgan sohalarda (ustqurma) va bir vaqtning o'zida mahalliy aholi talabini qondiradigan tarmoqlarda yaratilgan xizmatlarning aniq ustunligi bilan tavsiflanadi.Ehtiyojlarni qondirish uchun turizmning ustki tuzilishi va infratuzilmasini rivojlantirish katta ahamiyatga ega. Umumiy va turistik infratuzilma mavjud. Infratuzilma turistlar oqimidan mustaqil ravishda mavjud bo'lgan barcha elementlarni qamrab oladi: aloqa vositalari, aloqa, savdo va madaniyat korxonalari,
kommunal xizmatlar. Ko'p hollarda umumiy infratuzilma turistlarning ehtiyojlarini qondirish maqsadiga xizmat qiladi. Shu bilan birga, turizm uchun infratuzilmani qo'shimcha rivojlantirish zarur. Umuman olganda, turistik talab ikki turdagi resurslardan foydalanish asosida ta'minlanadi: tabiiy va texnogen.
Tabiiy resurslar turizm joyining xususiyatlarini (geografik joylashuvi, iqlimi, relefi, o'simlik va hayvonot dunyosi) tashkil qiladi. Ular turistning tabiiy resurslardan foydalanishini ta'minlash uchun inson faoliyati bilan qo'llab-quvvatlanishi mumkin.
Inson tomonidan yaratilgan manbalar tarixiy va zamonaviyga bo'linadi. Tarixiy resurslar (yodgorliklar, muzeylar) inson faoliyati tufayli sayyohlar uchun ochiq bo‘ladi. Zamonaviy resurslar - odamlarning moddiylashtirilgan mehnati bilan birgalikdagi faoliyati turistning ma'lum bir hududda bo'lishini ta'minlaydi.
Talab - daromadlar hajmi va mavjud narxlar darajasi bilan chegaralangan ijtimoiy ehtiyojlarning ma'lum bir qismi. Aholining ehtiyojlarini qondirish darajasi uning farovonligining turli darajalarida har xil ma'noga ega. Iste'molchi ob'ektiv ravishda mavjud cheklovlar (daromadlar, narxlar) bilan ularni optimal ravishda qondirishga harakat qiladi, ularning mezonlari vaqt va makonda o'zgaradi. Bu talabni boshqarishning samarali usullarini topishga imkon beradi. Samarali talab har bir farovonlik darajasi uchun ehtiyojlarning nisbiy ahamiyatiga muvofiq ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlar tarkibini aholi, demak, jamiyat tomonidan tan olinishi (yoki tan olinmasligi) ko'rsatkichi sifatida ishlaydi.
Talab tushunchasi iste'mol bilan mos dialektik munosabatda bo'ladi. Ammo talab va iste'mol bir-biriga mos kelmaydi, chunki iste'molning barcha qismlari taqdimotga ega emas va har doim ham samarali talabni qondirish mumkin emas. Turizm ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi va tashkil etilishining ob'ektiv jarayonlari natijasida yuzaga keladigan iste'molning o'ziga xos shakli sifatida qaralishi mumkin. Turizmning iste'mol shakli sifatidagi o'ziga xosligi turistik xizmatlar va tovarlarga bo'lgan talabning o'ziga xos xususiyatlariga ham mos keladi.
Turizmga bo'lgan ehtiyoj, birinchidan , farovonlik tushunchasining o'zgarishiga, ikkinchidan , iste'molning yangi funktsiyasi va unga mos keladigan ishlab chiqarish faoliyatining rivojlanishiga olib keladi.
Turistik talab
Turistik talab - bu turizm bozori ifodalovchi turli moddiy ne'matlar va xizmatlarga bo'lgan talabning alohida turlari yig'indisidir. Turizm bozorining tuzilishi talab va taklifga qarab uchta asosiy bo'limga bo'linishi bilan tavsiflanadi: 1) transport xizmatlari uchun; 2) turistning doimiy yashash joyidan tashqarida bo'lishi bilan bog'liq bo'lgan kompleksda bo'lgan xizmatlar va tovarlar uchun (turar joy, ovqatlanish va boshqalar);
turistlar uchun joriy va kelajakda iste’mol qilish uchun zarur bo‘lgan bir martalik xizmatlar va tovarlar (ko‘ngilochar, muolajalar, suvenirlar, transport vositalari va boshqalar). Ushbu bozor bo'linmalarining barchasi ajralmas o'zaro ta'sirlardir va shuning uchun ularga kiritilgan tovarlar va xizmatlar iste'moli o'zaro bog'liqlik, ba'zi hollarda esa bir vaqtning o'zida xarakterlanadi. Har bir bo'linmaning o'rtasida, ayniqsa uchinchisida, turli xil turizm turlarida (rekreatsion, ta'lim, tibbiy, ilmiy va boshqalar)
iste'mol xususiyatlariga qarab talab va taklifning keyingi tabaqalanishi mavjud.
Odamlarning dam olish ehtiyojlarini qondiradigan tovarlar va xizmatlar o'zaro almashish (o'zaro almashish) va bir-birini to'ldirish (bir- birini to'ldirish) munosabatlari bilan chambarchas bog'langan. Bozorning har bir bo'linmasi birinchi navbatda o'rinbosarlik munosabatlari bilan, turistik tovarlar va xizmatlar bozori esa bir-birini to'ldirish bilan tavsiflanadi.Ko'p jihatdan almashtirish turizm bozorining birinchi va ikkinchi bo'linmalariga xosdir. Shu bilan birga, ushbu bo'linmalar ichidagi almashtirish ta'siri amalda bo'linmalar o'rtasida almashinish aloqalarini keltirib chiqarmaydi.
Biroq, bozor birliklari o'rtasida almashtirishning yo'qligi faqat nisbiydir. Bu, birinchidan , bozorning bir bo'linmasidagi jamg'armalar ikkinchi bo'linmada talabning qayta taqsimlanishiga olib kelishi bilan izohlanadi, ikkinchidan ,, bo'linmalardan birida qilingan xarajatlar ikkinchi bo'limda talabning keskin kamayishiga olib kelishi mumkinligi. Bu yerda klassik misol - shaxsiy transport vositalarini sotib olish, bu ko'plab sayyohlarning birinchi subturizm bozorida ishtirok etmasligiga olib keladi. Transport xizmatlarini sotib olish o'rniga yoqilg'i, moylar, kauchuk va avtoulovlarga texnik xizmat ko'rsatish xizmatlariga talab mavjud. Transport vositalarini ijaraga berish xizmatlari ham transport
xizmatlarini almashtiradi.
Avtoturizmning rivojlanishi, shuningdek, turizm bozorining ikkinchi bo'limi ulushining ma'lum darajada pasayishiga olib keladi, bu o'z turar joylaridan foydalanishda yoki arzon turar joylarga bo'lgan talabda namoyon bo'ladi.
Turizm bozorida almashtirishning katta ahamiyati substitusional raqobat deb ataladigan o'ziga xos shakllarni, ya'ni ba'zi tovarlar va xizmatlarni turizm ehtiyojlarini qondiradigan boshqa bir lahzadan uzoqroqqa almashtirish imkoniyatini keltirib chiqaradi.
Turistik bozor faoliyati uchun almashtirish bilan bir qatorda bir- birini to‘ldirish ham muhim ahamiyatga ega. Turizm bozorida ayrim xizmatlarni sotib olish, qoida tariqasida, boshqa xizmatlarning butun majmuasini sotib olish zaruriyatiga olib keladi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, transport xizmatlarini sotib olish avtomatik ravishda oziq- ovqat, avtomobil xizmatlari, ko'ngilochar va hokazolarni sotib olishga olib keladi. O'rinbosarlik va bir-birini to'ldirish munosabatlari nafaqat turizm bozorining asosiy bo'linmalarini, balki uning hududiy jihatdan turli qismlarini ham qamrab oladi. Shuni ta'kidlash kerakki, hududiy jihatdan turizm bozorining umumiy kontseptsiyasini quyidagi miqyosda ko'rib chiqish mumkin: 1) mikrorayon bozori - ma'lum turistik ob'ekt yoki punktga bo'lgan talab va taklif; 2) mintaqaviy bozor - ma'lum bir hudud yoki boshqa hududiy birlikdagi talab va taklif; 3) milliy bozor - ma'lum bir mamlakatning butun hududida talab va taklif; 4) xalqaro bozor - xalqaro va hatto global miqyosdagi talab va taklif.
Bir qator tadqiqotchilarning fikricha, turistik xizmatlar va tovarlarga bo‘lgan talabni o‘rganish deganda turizm iste’moli hajmi va tarkibining o‘zgarishiga asosiy omillarning ta’sirini o‘rganish tushunilishi kerak. Bu omillarga quyidagilar kiradi: iste'molchi daromadi, narx, demografik jihat, ishlab chiqarish va iste'molni mexanizatsiyalash darajasi, urbanizatsiya va boshqa ba'zi omillar. Turizm xarajatlari darajasiga ta'sir qiluvchi eng shubhasiz omil - bu bitta iste'molchining daromad darajasi.
Iste'molchi bir shaxs, bitta oila, ijtimoiy va mintaqaviy guruh va boshqalar sifatida ifodalanishi mumkin. Daromad odatda har yili hisoblab chiqiladi. Daromad tushunchasi ish haqi, foydaning bir qismi, ijara haqi, stipendiyalar, pensiyalar, sovg'alarni talab qiladi. Turizmning rivojlanishini faqat joriy daromadning oshishi bilan izohlab bo'lmaydi, ya'ni. joriy vaqt oralig'ida olingan. Muayyan daromadni olishning tizimliligi va davomiyligini hisobga olish muhimroqdir. Xususan, turistik talabni shakllantirishda aholining to‘plangan iste’mol mulki hajmi katta ahamiyatga ega bo‘lib, bu birinchi navbatda o‘z uy-joylarini, uzoq muddat foydalaniladigan tovarlarni (avtomobillar, muzlatgichlar, televizorlar va boshqalar) sotib olishda namoyon bo‘ladi. shaxsiy mulkda). Shunday qilib, yillik daromad miqdori turizm xizmatlarini olishning real imkoniyatlarini to'liq aks ettirmaydi. uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar (shaxsiy mulkda bo'lgan avtomobillar, muzlatgichlar, televizorlar va boshqalar). Shunday qilib, yillik daromad miqdori turizm xizmatlarini olishning real imkoniyatlarini to'liq aks ettirmaydi. uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar (shaxsiy mulkda bo'lgan avtomobillar, muzlatgichlar, televizorlar va boshqalar). Shunday qilib, yillik daromad miqdori turizm xizmatlarini olishning real imkoniyatlarini to'liq aks ettirmaydi. Iste'molchilar ijtimoiy iste'mol fondlaridan subsidiyalar oladigan hollarda daromadning talabga ta'siri sezilarli darajada o'zgaradi va daromadi past bo'lgan iste'molchi nisbatan yuqori daromadli iste'molchiga nisbatan faolroq talabga ega ekanligida namoyon bo'ladi. Ba'zi olimlar ta'kidlaganidek, iste'molchi o'z talabini shakllantirishda daromadning o'zgarishiga qaraganda narxlarga nisbatan kam sezgir.
Turistik daromadlar va xarajatlar o'rtasidagi bog'liqlikni o'rganish shuni ko'rsatadiki, birinchidan, turistik sayohatda qatnashish imkoniyati faqat tegishli daromad darajasi bilan keladi. Ikkinchidan, daromad oshgani sayin, tegishli sayohat xarajatlari oshadi. Bu uzoqroq mamlakatlarga, narxlari yuqori bo'lgan hududlarga sayohat qilish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi. Shu bilan birga, empirik tadqiqotlar daromadga qarab talabning elastiklik koeffitsientini berishi mumkin. Uchinchidan, turistning daromadiga qarab xarajatlarning o'sishida tanqidiy chegara ham o'rnatiladi. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, har qanday mamlakatda yoki turistik sayohat hududida har bir iste'molchi uchun maksimal xarajatlar mavjud. Asosan, ularning daromadlari ortishi bilan turistik xarajatlarning ko'payishi faqatgina sodir bo'lishi mumkin agar turist uzoqroq mamlakatlarni yoki narxlari yuqori bo'lgan hududlarni tanlasa. Turistning daromadi ko'p jihatdan uning sayohatlari geografiyasini belgilaydi. Shu sababli, turli mamlakatlardagi turistlar kontingentini kelib chiqishi bo'yicha baholashda vaqtincha va doimiy yashash mamlakati yoki mintaqasi orasidagi masofani hisobga olish kerak. Qoidaga ko'ra, yaqin mamlakatlardan kelgan sayyohlar orasida nisbatan past daromadli odamlar ustunlik qiladi va masofa oshgani sayin, turistik oqimda nisbatan yuqori daromadli odamlarning ulushi ortadi. Shuning uchun iste'molchilarning mintaqaviy (milliy) xususiyatlarini hisobga olgan holda, har bir mamlakatda ularning daromadlar bo'yicha taqsimlanishi o'ziga xos bo'lishini hisobga olish kerak. Turli mamlakatlardagi turistlar kontingentini kelib chiqishi bo'yicha baholashda vaqtincha va doimiy yashash mamlakati yoki mintaqasi o'rtasidagi masofani hisobga olish kerak. Qoidaga ko'ra, yaqin
mamlakatlardan kelgan sayyohlar orasida nisbatan past daromadli odamlar ustunlik qiladi va masofa oshgani sayin, turistik oqimda nisbatan yuqori daromadli odamlarning ulushi ortadi. Shuning uchun iste'molchilarning mintaqaviy (milliy) xususiyatlarini hisobga olgan holda, har bir mamlakatda ularning daromadlar bo'yicha taqsimlanishi o'ziga xos bo'lishini hisobga olish kerak. Turli mamlakatlardagi turistlar kontingentini kelib chiqishi bo'yicha baholashda vaqtincha va doimiy yashash mamlakati yoki mintaqasi o'rtasidagi masofani hisobga olish kerak. Qoidaga ko'ra, yaqin mamlakatlardan kelgan sayyohlar orasida nisbatan past daromadli odamlar ustunlik qiladi va masofa oshgani sayin, turistik oqimda nisbatan yuqori daromadli odamlarning ulushi ortadi. Shuning uchun iste'molchilarning mintaqaviy (milliy) xususiyatlarini hisobga olgan holda, har bir mamlakatda ularning daromadlar bo'yicha taqsimlanishi o'ziga xos bo'lishini hisobga olish kerak. masofa oshgani sayin turistlar oqimida nisbatan yuqori daromadga ega bo'lgan shaxslar ulushi ortadi. Shuning uchun iste'molchilarning mintaqaviy (milliy) xususiyatlarini hisobga olgan holda, har bir mamlakatda ularning daromadlar bo'yicha taqsimlanishi o'ziga xos bo'lishini hisobga olish kerak. masofa oshgani sayin turistlar oqimida nisbatan yuqori daromadga ega bo'lgan shaxslar ulushi ortadi. Shuning uchun iste'molchilarning mintaqaviy (milliy) xususiyatlarini hisobga olgan holda, har bir mamlakatda ularning daromadlar bo'yicha taqsimlanishi o'ziga xos bo'lishini hisobga olish kerak.
Shunday qilib, mintaqaviy kontekstda daromadning turizm talabiga ta'sirini o'rganishning ikkita jihatini hisobga olish kerak:
bir mamlakat (rezident) rezidentlari daromadlarining turizm xarajatlariga ta'siri;
turli mamlakatlarda yashash xarajatlarining vaqtinchalik yashash mamlakatidagi turizm xarajatlariga ta'siri.
Vaqtinchalik bo'lgan har bir mintaqada turistik xizmatlarga bo'lgan talab turli xil daromadli shaxslar tomonidan taqdim etiladi. Bu turistik xizmatlarga bo'lgan talabning ishtirokchilarining xilma-xilligi va heterojenligini ko'p jihatdan tushuntiradi. Shunday qilib, masalan, V.Xunziker ta'kidlaganidek, turistik xizmatlar va tovarlarga talab qiluvchi iste'molchilar orasida quyidagilarni ko'rish mumkin:
zamonaviy Krezus, o'z samolyotida yoki salon mashinasida sayohat qilish;
yelkasida duffel sumkasi bo'lgan turist-sportchi;
og'ir kasal bo'lib, ular uchun ushbu turistik manzilda davolanish hayot-mamot masalasidir;
quvnoq, hayotga to'la, hafta oxirini ekskursiyada o'tkazadigan odam;
gastronomik san'atga qiziquvchi gurme;
go'zalliklariga qoyil qolgan tabiatsevar;
tarixiy obidalarga kasbiy munosabatda bo‘lgan olim;
diniy kultlarning g'ayratli tarafdori.
Turistlarning ayrim toifalari talabining bunday xilma-xilligi nafaqat har xil oila daromadiga ega bo'lgan odamlarga, balki taxminan bir xil moddiy boylikka ega bo'lgan turistlarga ham xosdir. Shu sababli, turistik talabni daromadga qarab o'rganish iste'molchilarning ijtimoiy holati bo'yicha tuzilishini o'rganish bilan to'ldirilishi kerak.
Samarali talabga ta'sir qiluvchi ikkinchi muhim omil - bu narxlar.
Bu ta'sir elastiklikda namoyon bo'ladi, ya'ni. narxlarning harakatiga reaktsiya sifatida hajm va tuzilmadagi talabning o'zgarishi. Turizmni rivojlantirish amaliyotida talabning narxlarga javob berishning ikkita asosiy shakliga duch kelish mumkin.
Birinchidan, egiluvchanligi (yoki zaif javob), ya'ni narxlarning ko'tarilishi yoki tushishi paytida talabning amaliy o'zgarmasligi. Talabning haddan tashqari egiluvchanligi jamiyatning badavlat qatlamlariga xos bo'lib, ular narxlarning oshishi ularning turistik xarajatlarining mos ravishda kamayishiga (yoki o'sishiga) olib kelganiga jiddiy ahamiyat bermaydilar. Narxlarga o'xshash munosabat tegishli kurort davolash turlariga muhtoj bo'lgan og'ir kasallar va diniy kultlarning fanatik topinuvchilari uchun xosdir. Ayniqsa, zamonaviy kurortlar va qimmat turistik xizmatlarga talabning egiluvchanligi. Bundan tashqari, ba'zi sayyohlar Veblen effekti deb ataladi, bunda yuqori narxlar talabni rag'batlantiradi. "Snobbi effekti" deb ham ataladigan bu ta'sir tovarlar va xizmatlarga ham taalluqlidir.
Ikkinchidan, talabning elastikligi, ya'ni. narxlarning o'zgarishi ta'sirida talabning aniq pasayishi yoki ortishi. Narxning past daromadli turistlar uchun talabning egiluvchanligiga ta'siri juda aniq. Narxning oshishi ba'zi ijtimoiy daromad guruhlari turistik sayohatdan bosh tortishi, uning vaqtini va masofasini qisqartirishi mumkin. Shu bilan birga, "Gufen paradoksi" deb nomlanuvchi hodisa kuzatilmoqda, bu ba'zi tovarlar yoki xizmatlar narxining oshishi bilan ularga talabning oshishi, boshqa tovar va xizmatlarga bo'lgan talabning pasayishi bilan tavsiflanadi. bir vaqtning o'zida, bu erda narx darajasi saqlanadi. Shunday qilib, qo'shni
mamlakatlarda turistik xizmatlar narxining uzoqdagiga qaraganda keng miqyosda oshishi sayyohlarni yaqin atrofdagi mamlakatlarni tanlashga majbur qiladi, chunki ularda sayohat turistik xizmatlarning moddiy xarajatlari doirasida turadi. Shunga o'xshash ta'sir yuqori sifatli xizmatlarni iste'mol qilishdan past sifatli xizmatlarga o'tishda kuzatilishi mumkin, garchi oxirgi narxlar ko'proq darajada oshgan.
Daromad va narxlar turizm xarajatlari miqdoriga ta'sir qiluvchi ikkita asosiy o'zgaruvchidir. Ammo turistik talabning shakllanishiga ta'sir etuvchi boshqa omillarni ham hisobga olish kerak.
Ma’lumki, turizm ehtiyojlarini rivojlantirish uchun ishlab chiqarish va iste’molni mexanizatsiyalash katta ahamiyatga ega. Ishlab chiqarish va iste'molni mexanizatsiyalash darajasi qanchalik yuqori bo'lsa, turmush tarzini o'zgartirish istagi shunchalik yuqori bo'ladi. Demak, doimiy yashash joyida topilmaydigan tovarlar va xizmatlarni sotib olish istagi paydo bo'ladi. Ushbu qonuniyatni miqdoriy o'rganish juda qiyin, chunki mexanizatsiya darajasini tavsiflovchi ishonchli jamlangan ko'rsatkichlar hali topilmagan.
Urbanizatsiya jarayoni va turistik tovarlar va xizmatlarga bo'lgan talabning faollashuvi o'rtasidagi aloqalarni ajratishga harakat qilganda ham tegishli qiyinchiliklar paydo bo'ladi. Turistik harakatchanlik uchun demografik omillar katta ahamiyatga ega bo'lib, ular yoshi, jinsi va oilaviy ahvoliga qarab turistlarning harakatchanligini oshirishda namoyon bo'ladi. Ukrainada o'tkazilgan sotsiologik tadqiqotlar asosida shuni xulosa qilish mumkinki, 18 yoshdan 30 yoshgacha bo'lgan odamlar dam olish faoliyatining faol shakllariga eng ko'p bog'lanishadi. Ammo turistlarning umumiy harakatchanligi 40-50 yoshda o'zining eng yuqori cho'qqisiga
etadi. Bundan tashqari, shuni ta'kidlash mumkinki, bakalavrlar turmush qurganlarga qaraganda ko'proq harakatchan, ayollar esa erkaklarga qaraganda faolroq.
Shuni ham ta'kidlash kerakki, turistik talabni ko'rib chiqishda turizmga xos bo'lgan mavsumiylik kabi hodisani hisobga olish kerak. Turizmning mavsumiyligi ob'ektiv hodisadir. U bir nechta xususiyatlarga ega:
turistik xizmatlarga talabning eng katta intensivligi uchinchi chorakka to'g'ri keladi;
talabning mavsumiyligi turizm turiga qarab sezilarli darajada farqlanadi. Masalan, ta'lim turizmi rekreatsion turizmga qaraganda mavsumiy tebranishlarning nisbatan kamroqligi bilan tavsiflanadi;
turli hududlarda mavsumiy notekislikning o'ziga xos shakllari mavjud. Demak, aholining dengiz sohilida, 11 tog'da, ko'l yoki daryo qirg'og'ida, shaharlarda dam olishini o'rganish ularning har birining aniq o'ziga xosligidan dalolat beradi. Shu sababli, biz global miqyosda ma'lum bir hudud, mintaqa, mamlakatda turistik talabning o'ziga xos xususiyatlari haqida gapirishimiz mumkin.
Yuqoridagilarni umumlashtirgan holda shuni ta'kidlash kerakki, turistik talabning xususiyatlarini o'rganishda uni to'liq qondirish farazidan kelib chiqib bo'lmaydi. Talabni qondirish darajasini baholash ob'ektiv va sub'ektiv omillarni hisobga olishga taalluqlidir.
Oʻzbekiston turistik salohiyati
O’zbekiston o’zining ko’plab tarixiy-me’moriy yodgorliklari, turfa xil iqlimi va tez sur’atlarda rivojlanishi bilan butun dunyo diqqatini o’ziga tortmoqda.
Asrlar mobaynida O’zbekiston Buyuk ipak yo’lining savdo, savdogarlar va sayohatchilar, jo’g’rofiyashunoslar va missionerlar, isti’lochilar va zabt etuvchilarning yo’lida joylashgan edi. Ayni paytda esa, O’zbekiston tashabbuskor, madaniyat, tarix, an’ana va ekzotik mamlakatlarga qiziquvchilar uchun maftunkor sayyohlik yo’nalishlaridan biriga aylanmoqda.
Oʻzbekistondagi" milliy kompaniyalar sayohat qilish turiga qarab quyidagi turistik yoʻnalishlarni ishlab chiqqan: klassik yoʻnalish (Toshkent, Samarqand, Buxoro, Xiva, Toshkent; Toshkent, Samarqand, BuxoroShahrisabz, Toshkent). Bu yoʻnalish eng qadimgi yodgorliklar va boshqa tarixiy-madaniy obidalarga tashrif bilan bogʻliq; ekologik turizm yoʻnalishi (Chimyon, Chorvoq dam olish va davolanish oromgohi, Zomin qoʻriqxonasi, Buxoro viloyatidagi qoʻriqxonalar). Bu yoʻnalish alohida muhofaza qilinadigan tabiiy hududlar va sayyohlar uchun ekologik jihatdan qulay gʻamda foydali hisoblanadigan joylarga tashrif bilan bogʻliq; arxeologik turizm yoʻnalishi (Qoraqalpogʻiston, Surxondaryo, Samarqand hududdari boʻylab). Bu yoʻnalish Oʻzbekistonning eng qad. topilmalari va arxeologik qazishmalar olib borilayotgan joylari bilan tanishishni maqsad qilib qoʻyadi; ekstre mal turizm yoʻnalishi (Chimyon, Fargʻona vodiysi, Orol boʻyi, Buxoro, Navoiy viloyati hududlari boʻylab); liniy turizm yoʻnalishi (Toshkent, Samarqand, Buxoro, Toshkent) — mamlakatimizdagi tarixiy diniy obidalarni ziyorat qilish bilan bogʻliq.
Turizm industriyasi millionlab odamlarning tirikchiligini ta’minlaydi, milliardlab insonlarga esa o‘z xalqi va boshqa mamlakatlar xalqlarining madaniy o‘ziga xosligini, shuningdek, tabiat boyligini
qadrlash imkoniyatini beradi. Bugungi kunda turizm jahon iqtisodiyotining yetakchi tarmoqlaridan biriga aylandi.Bu borada O‘zbekistonda turizm industriyasini modernizatsiya qilish, sohani barqaror rivojlantirish uchun normativ-huquqiy bazani rivojlantirish va takomillashtirish, xorijlik mehmonlarga xalqaro standartlar asosida xizmat ko‘rsatishni tashkil etishga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Savol va topshiriqlar:
Turistik talab nima?
Turistikning mavsumiyliga qanday tarmoqlarga boʻlinadi.
Turistik talabga taʼsir koʻrsatadigan asosiy omillar qaysilar?
Oʻzbekiston turistik salohiyati qanday?
Hududiy jihatdan turizm bozorining umumiy kontseptsiyasini qanday miqyosda ko'rib chiqish mumkin.
|
| |
