|
_3 Azot gazining fizik kimyoviy xossalari. Sanoatda ishlatilishi
|
| bet | 3/32 | | Sana | 30.11.2023 | | Hajmi | 1,12 Mb. | | #108684 |
Bog'liq GTL 1-bosqich11111_3 Azot gazining fizik kimyoviy xossalari. Sanoatda ishlatilishi.
Azot / Nitrogenium (N), 7.
Atom massasi → 14.00643 m.a.b. (g/mol).
Elektron konfiguratsiyasi → [He] 2s2 2p3
Atom radiusi → 75 pm
Kimyoviy xossalari
Kovalent radius → 75 pm
Ion radiusi → 13 (+5e) 171 (−3e) pm
Elektrmanfiyligi → 3.04 (poling shkalasi bo‘yicha)
Oksidlanish darajasi → 5, 4, 3, 2, 1, 0, −1, −2, −3
Ionlanish energiyasi → 1401,5 kJ/mol; (14.53 eV)
Oddiy moddaning termodinamik xususiyatlari
Termodinamik faza → Gaz
Zichlik ( n.sh. da ) →1.8730,808 (-195,8 °C) g / sm³
Erish harorati → 63,29 K (−209,86 °C)
Qaynatish harorati → 77,4 K (−195,75 °C)
Solishtirma erish issiqligi →(N2) 0,720 kJ/mol;
Solishtirma buglanish issiqligi → (N2) 5,57 kJ/mol;
Molyar issiqlikgi → 29,125 kJ/(K∙mol);
Molyar hajmi →17.3 mol/sm3;
Oddiy moddaning kristall panjarasi
Panjara tuzilishi → Kubik
Panjara parametrlari → 5,661 Å
Boshqa xususiyatlar
Issiqlik o’tkazuvchanligi →(300 K) 0,026 Vt / (m · K)
CAS raqami → 7727-37-9
Azot oʻsimliklar uchun asosiy „oziq“lardan biridir. Mineral va organik birikmalari tuproqqa yogʻin-sochin bilan yoki oʻgʻit sifatida tushadi. Erkin azot ammiak sintezida, baʼzi kimyoviy reaksiyalarda inert muhit hosil qiluvchi sifatida, simobli termometrlardagi boʻshliqni toʻldirishda, yonuvchan suyuqliklarni bir idishdan ikkinchi idishga haydashda va boshqa maqsadlarda ishlatiladi. Suyuq azotdan past temperatura bilan bogʻliq boʻlgan ishlarda (kriostatlar, vakuum qurilmalar va
boshqalarda) foydalaniladi. Azotning tabiiy birikmalari ammoniy xlorid va turli nitratlar (selitralar)dan iborat. Oʻrta Osiyoning quruq choʻl iqlimida koʻp miqdorda selitra toʻplanadi. Azot oqsillar, nuklein kislota,xlorofill va fermentlarning ajralmas tarkibiy qismi boʻlganligidan oʻsimliklar hayot faoliyatida asosiy ahamiyatga ega. Oʻsimliklar tuproqdagi azotli moddalarni oʻzlashtirib, ulardan oqsil hosil qiladi. Havodagi erkin azotni azot birik-malariga aylantiruvchi mikroorganizmlar tufayli tuproqda ancha miqdorda azot toʻplanadi. U tuproqda asosan toʻrt xil birikma holida: chirindi (gumus) azoti, ammoniy tuzlari, nitratlar (NO3), oqsil organik azoti (toʻliq parchalanmagan oʻsimlik qoldiqlari) va ularning oʻzgarish mahsulotlari – aminokislotalar, peptidlar, amidlar va aminlar holida mavjud boʻladi.
Sanoatda azot tabiiy gaz bilan ammiakka aylantiriladi va o’g’itlar va portlovchi moddalar ishlab chiqarishda ishlatiladi. Ammoniy nitrat, azotli tuz, o’g’itlarning muhim xom ashyosi hisoblanadi. Kaliy nitrat kabi azotli tuzlar poroxda ham qo’llaniladi. Azot, shuningdek, nitrat kislota ishlab chiqarishning boshlang’ich materialidir. Azot va uning birikmalari aviatsiyada ham qo’llaniladi. Samolyot shinalari yuqori haroratda yonish xavfini olish uchun bazot bilan puflanadi.
Molekulyar azotning foydalanish maydoni ham juda keng. U zanglamaydigan po’latda, qadoqlangan oziq-ovqat mahsulotlarini himoya qilishda, suyuq portlovchi moddalarda qopqoq sifatida va elektron komponentlar ishlab chiqarishda ishlatilishi mumkin.
Suyuq azot esa supero’tkazish xususiyati tufayli oziq-ovqat mahsulotlarini muzlashdan biologik va tibbiy namunalarni muzlatishgacha bo’lgan ko’plab sohalarda qo’llaniladi. Azot kompyuter uskunalarini sovutish uchun ham ishlatiladi. Suyuq azot to’satdan muzlashni ta’minlaganligi sababli, oziq-ovqat mahsulotlarining hujayra tuzilishi buzilmaydi. Shu sababli, oziq-ovqat mahsulotlarida suv yo’qotishining oldi olinadi, ozuqa moddalari va vitamin qiymatlari saqlanib qoladi. Sovutgichning muzlatish bo’limida saqlanadigan oziq-ovqat mahsulotlarini uzoq vaqtdan keyin ham ularning ta’mini buzmasdan iste’mol qilish mumkin. Ba’zi bir bardoshli materiallar mo’rt va qayta ishlashni osonlashtirish uchun suyuq azot bilan muzlatilishi ham mumkin.
Azotli birikmalar va tuzlar ishlatiladigan ba’zi mahsulotlar va sohalar quyidagilar: Raketalar, raketa yoqilg’ilari, samolyotlar va quruqlikdagi g’ildiraklar havosi, sezgir sensorlar, portlovchi moddalar, dorilar, metallurgiya dasturlari, elektron qurilmalar, havo va kosmik kemalardagi oksidlovchi vosita sifatida , kimyoviy mahsulotlarning muzlashi, ombor va silos atmosferalari, oziq-ovqat mahsulotlarini qadoqlash jarayonlari, yuqori haroratli termometrlar va boshqalar.
|
| |
