• § 15. ВОСИТАЧИ УСУЛИ.
  • Мавзуни мустахкамлаш учун саволлар




    Download 1,3 Mb.
    bet26/44
    Sana12.12.2023
    Hajmi1,3 Mb.
    #116387
    1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   44
    Bog'liq
    ижодкорлик фаолияти технологияси мажмуа

    Мавзуни мустахкамлаш учун саволлар
    1. Педагог учун тегишли жиhозлар, мосламалар билан таъминланган ва полдан неча мм кўтарилган намунали иш ўрни ташкил этилиши лозим?
    2. Ўqув устахоналари qандай асосий санитария-гигиеник ва ташкилий-методик талабларга жавоб бериши лозим?
    § 15. ВОСИТАЧИ УСУЛИ.
    Интуитив фикрлашга асосланган ижодкорлик масалаларини тадqиq qилиш методи эвристик методлар гуруhи деб аталади. Ихтирочилик масалаларини ечиш методлари Г.С.Алтшуллер, Л.В.Александров ва бошqалар томонидан ўрганилган бўлиб, улар ўз тадqиqотларида эвристик hамда таhлилий методлар гуруhини ажратиб кўрсатадилар. Эвристик метод воситасида ижодкорлик масалаларини ечишга анъанавий ёндашиш qуйидаги тартибда амалга оширилади: муаммодан келиб чиqувчи масала шартларини аниqлаш; хусусий hол учун муаммони таhлил qилиш ва маqсадни шакллантириш; масалани hал qилиш режасини тузиш; режани амалга ошириш ва масалани qисман hал qилиш; топилган ечимларни маqсадга мувофиqлигини тадqиq qилиш ва маqбулини танлаш. Ижодкорлик масалаларини ечишнинг таhлилий методида муаммо ечимини топиш учун унинг математик моделини qуриш кўзда тутилади. Бу методда ечим аниqлиги объект ёки жараён кўрсаткичларининг ўрганиш учун ишлаб чиqилган модел кўрсаткичларига мутаносиблик даражаси билан белгиланади, ижодкорлик масалаларини тадqиq qилишнинг келтирилган методларини талабалар фаолиятига мослаш учун уларни амалга ошириш qадамларини бирмунча соддалаштириш hамда субъектив ихтиролардан фойдаланиш учун qўллашда иккала гуруhга тегишли методлардан иборат умумий мажмуа ишлаб чиqиш талаб этилади.
    Hар бир машинасозлик заводида бош конструктор бўлими бўлади. Ишлаб чиqариладиган буюмларнинг турига кўра асосий ва ихтисослаштирилган конструкторлик буюмлардан ташкил топади. Конструкторлик ташкилотлари шуg‘улланадиган лойиhалаш объектига лойиhа топширишини тузишда объектни ясаш учун ишчи чизмаларни тайёрлашгача бўлган ишлар мажмуидан иборат бўлиб, жуда мураккаб ва узоq давом этадиган жараён hисобланади. Конструкторлик hужжатларга графика ва текст шаклидаги hужжатлар киради. Улар алоhида hолда ёки биргаликда буюмнинг таркиби ва тузилишини белгилайди. Уни ишлаб чиqиш ёки тайёрлаш, назорат, qабул эксплуатация ва ремонт qилиш учун зарур маълумотларга эга бўлади.
    Техник моделлаштиришга киришишдан олдин «модел» ва «макет» тушунчаларининг аниqлаб билиб олиш зарур. Модел hаqиqатдан объектнинг ёки ундаги асосий узелларнинг нусхасидир. Шунингдек у харакатланадиган ва ўз намунаси (hаqиqий объект)нинг функциялари ихчам hолда бажарадиган hам бўлиши керак. Макет - объектнинг констуркциясини яqqолроq тасаввур этиш имконини берадиган умумий hажми тасаввурдир. Ишлаб чиqариш шароитларида янги машиналарни яратиш жараёнини hам, ўqув устахоналарида техник моделларни ясаш жараёни hам qуйидаги жиhатларини ташкил qилади: техник маqсаднинг (машиналар) механизмлар конструкциясини, моделлар ясаш фикрининг вужудга келиши: ўйланган техник маqсадга, техник талаблар qўйиш: конструкция эскизларини тузиш ва уни муhокама qилиш, технологик жараённи ишлаб чиqариш hамда керакли материаллар ва асбобларни танлаш; мўлжалланган буюм деталларини тайёрлаш ва уларни узелларга, узелларни буюмларга йиg‘иш, буюмни ишлатиб синаш ва ростлаш.
    Техникада ишлатиладиган моделлар 3 типга бўлинади.
    1-тип - геометрик ўлчамлари ўхшаш. Кўргазмали qурол маqсадида ишлатиладиган объектнинг ташqи qиёфасини англатадиган. Геометрик моделлар таълимда кенг qўлланилади. Жумладан бундай моделлар ўqувчиларни техника объектларининг ишлаш мезонлари ва умумий тузилиши билан таништиришда муhим аhамият касб этади. Одатда, ишлаб чиqаришнинг энг замонавий йўналишлари билан фаqатгина китоб ва журналларда келтирилган чизмалар ва расмлар орqали танишадилар, яъни образли-белгили идеал моделлардан фойдаланадилар. Бироq улар объект тўg‘рисида тўла тушунча hосил qилиш имконини бермайди. Шу сабабли кейинги йилларда модел ва макетлардан кенг фойдаланилмоqда.
    2-тип - физикавий ўхшашлиги. Бу фаqат ташки qиёфасини англатмасдан балки ўрганилаётган объектнинг hаракат динамикаси, ўзаро боg‘лиqлиги qонуниятлари, хусусиятлари ва ўхшашликларини кўрсатади. Бундай моделларни яратишда нафаqат объектларнинг тузилишини ўрганиш, балки улардаги жараёнлар динамикасини ўрганиш hам кўзда тутилади. Физик моделлаштиришда модел ва унинг прототипи бир хил турдаги физик табиатга эга материалдан тузилган деб qаралади, яъни, суюqлик hаракати суюqлик hаракати билан, электр токи электр токи билан, самолёт моделининг учиши унинг модели учиши билан алмаштирилади. Бироq, бир физик hодисани иккинчи бир мос hолат билан hам алмаштиришга рухсат этилади, мисол учун суюqликнинг оqишини электр токи, сувнинг qумлардаги hаракатини иссиклик узатилиши билан ва б.
    3-тип – функционал ўхшашлиги – тирик мавжудотларнинг hаракатларини моделлаштириш тушунилади. Бу турдаги моделларнинг аслига яqин бўлишини таъминлаш маqсадида кўп hолатларда улар тирик мавжудотлар, инсонларга ўхшаш qилиб яратилади. Уларга мисол сифатида электромеханик ва электрон «тошбаqа», «чувалчанг», «айиqча» ва бошqаларни келтириш мумкин. Бу qаторга инсонга qиёсан ишланган роботларни hам киритиш мумкин. Бундай моделлар устида ишлаш ўqувчилар учун жуда qизиqарли бўлиб, бунда моделни автоматлаштириш ва механизациялаштириш учун чексиз истиqболлар очилади.
    Моделлар динамик ва статик бўлиши мумкин. Техник моделлаш жараёнида конструкциялаш элементларини ўргатиш тажрибали qатор мураккаб вазифаларни qуйидаги тартибда бажариш айни маqсадга мувофиqлиги кўрсатади: чизмалар эскизларини ўqиш ва тайёрланадиган деталлар конструкциясини тушунтириш, hисоблаш асосида айрим деталларнинг конструкцияларини ўзгартириш, ана шу ўзгартиришларни чизмага киритиш ва кинематик схемасини тузиш: деталларни бириктириш ва мустахкамлаш йўлларини белгилаш; деталларни йиg‘иш жараёнида уларни ўрнатиш жойларга кўра конструкциялаш; конструкцияда етишмайдиган деталлар ва узелларни конструкциялаш; техник талаблар, шунингдек топшириq бўйича ёки ихтиёрий равишда деталлар тайёрлаш, деталларни узелларга, узелларни деталларга йиg‘иш ва моделни ишда синаб кўриш аниqланган камчиликларни тузатиш, моделни такроран ишда синаб кўриш ва пардозлаш.
    Ўqувчиларнинг техник ижодкорлиги интеграл характерга эга, яъни у билиш - qайта qуриш фаолиятини ўзаро бир-бирига боg‘лиq бўлган назарий текшириш, тажриба, техник масалалар ечиш, модел ва qурилмаларни реал hолатда ишлатилиши, уни синаш комплекси билан белгиланади. Шу фаолият орqали ўqувчилар объектив борлиq hаqида билимга эга бўлади, олдинга сурилган назарий g‘ояни тўg‘ри ёки нотўg‘ри эканлиги hаqида амалиётда текшириб хулоса чиqариш бўйича кўникма ва малака hосил qиладилар. Ўqувчилар hар qандай янги техник объектни яратиш жараёнида мустаqил органик жиhатдан ўзаро бир-бирига боg‘лиq бўлган босqичлардан иборат. Бу техник ижодкорлигидаи мантиqий структурали босqич hисобланади.
    1-босqич, мактаб ўqувчилари фаол равишда мавжуд бўлган техник объектнинг моhиятини тушунишга hаракат qилади;
    2-босqич, бу ўqувчиларни маълум техник объект тузилишининг техник g‘ояси содир бўлиши билан бошланади;
    3-босqич, янги бўлажак техник тузилишнинг (идеал hолатда) модели ишлаб чиqилади;
    4-босqич, лойиhалаш, ёш техник фикрга келган объектнинг мазмуни ва шаклини келтиради;
    5-босqич, hаракатдаги моделни qуриш ва синаш;
    6-босqич, qурилманинг реал намунасини яратиш ва аслини тажрибадан ўтказиш;
    7-босqич, техник hужжатларни яратиш.
    Hар хил турдаги техник объектларнинг модели тажриба текширувчи ўqувчиларнинг билиш фаолиятини ривожлантиради.
    Маълум бир техник объектни тажрибадан ўтказишда qонунлар асосида чиqарилган хулоса ва умумлаштириш натижасида бошqа соhада ишлатиладиган машина ва qурилмаларга qўллай олиш бўйича билимларини шакллантиришга воситаси бўлиб хизмат qилади.
    Qишлоq хўжалиги ёки корхонада ўтказилаётган ўqувчиларнинг техник ижодкорлиги амалий фаолиятнинг махсус шакли hисобланади.
    Характери бўйича – бу тажриба, йўналиши бўйича ишлаб чиqариш фаолияти, вазифаси бўйича таълим ва тарбия. Бундай турдаги техник ижодкорлиги фаолиятини ўqув-ишлаб чиqариш техник тажрибаси синфига ажратиш мумкин. Бу масалага икки томонлама qараш маqсадга мувофиq: Биринчи томондан - бу метод яъни ўqувчилар ишлаб чиqаришда qўлланиладиган янги техник объектни яратиш ёки тузилишини ўзгартириш ишларида иштирок этадилар. Бундай тажриба ўqув характерига эга бўлишига qарамай ишлаб чиqаришнинг асосий вазифалари яъни унинг таркибига киради. Асосийси бунда ўqувчилар билим тажриба ўтказиш кўникмасини hосил qиладилар.
    Иккинчи томондан бундай турдаги тажрибалар ўqувчиларнинг эгаллаган назарий билимларини ишлаб чиqаришга жорий qилиш, яъни табиий билиш qонунларни ўзининг hаракатлари орqали билиш фаолиятини hаqиqий ишлаб чиqариш шароитида техникага qўллаш йўлларини очиб беради.
    Ўqув-ишлаб чиqариш техник тажрибалари ўqувчилар политехник таълимининг назария ва амалиёт бирлиги натижаси hисобланади.

    Download 1,3 Mb.
    1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   44




    Download 1,3 Mb.

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Мавзуни мустахкамлаш учун саволлар

    Download 1,3 Mb.