o ‘lchov kichik b o ‘lganligi u chun am alda
1
bar
(1
bar = I-IO
5
N /m
2
= 1 0 N /s m 2) qabul qilingan. G azning bosimi m ano-
m etrlar yordam ida o ‘lchanadi va u lar k G /sm
2
da darajalangan
b o ‘ladi. M anom etrlar atm osfera bosim idan yuqori (ortiqcha)
bosim pman ni o ‘lchaydi. Shuning u chun absolut bosim
^abs
~
P man"
Siyraklik vakuum m etr bilan o ‘lchanadi,
bu holda absolut
bosim
P dbs
P
q
P
siy r"
K o ‘pincha /
70
ni 1 k G /sm
2
ga teng deb olinadi.
Ideal gazlarning holati xarakteristik tenglam a yoki Klapey-
ron — M endeleyev tenglamasi
p V = R T bilan aniqlanadi,
bu yerda
R — universal gaz doimiysi, N m /(kg-grad) yoki J /
(kg grad) da o ‘lc h an a d i.
R h a r b ir gaz u c h u n o ‘zgarm as
m iqdordir.
G kg gaz u chun Klapeyron - M endeleyev tenglamasi
quyi-
dagicha yoziladi:
p V = GRT,
bu yerda
V — G kg gazning hajm i, y a’ni
V=G • v.
Avogadro qonuniga binoan bir xil hajmdagi turli gazlarning
bir xil bosim va tem peraturadagi molekulalari soni teng b o ‘ladi,
y a ’ni
= A
G2
P
i
bu yerda
p\, p
2
~ gazlarning m olekular massalari, kilogramm-
mol (kmol).
Berilgan gazning hajm ini aniqlash uchun uning m olekular
massasi p — ni solishtirm a hajmi v ga ko‘paytirish lozim, ya’ni
К = pv, m
3
/km ol.
1
km ol
g azn in g zich lig i, m o lek u lar m assasi va hajm i
orasidagi bog‘lanish quyidagicha aniqlanadi:
n _
P
V,
P - J T yoki
v = - f " .
P
9
M asalan, bosimi /?о = 0,1 M Pa va tem peraturasi
to = 0°C
bo ‘lgan
1
km ol gaz (kislorod O
2
) ning hajm i
V» aniqlansin.
M a ’lumki, kislorodning m olekular massasi ^ = 32 , solish
tirm a hajm i esa v = 0,7 m
3
/kg.
D em ak
vllx Ц02 0,7 = 22,4 m 3/k m o l b o ‘ladi.
Avogadro qonuniga binoan tem peraturasi 0°C va bosimi
/
7
o = 0,1 M P a b o ‘lgan 1 kmol ideal gazning hajmi 22,4 m 3/
km ol ga te n g . Id e a l g a z n in g b o s im i
p Q = 0,1 M P a va
tem peraturasi 15°C b o ‘lsa,
V» = 24,4 m 3/k m o l bo ‘ladi.
Texnik
hisoblashlarda bosim /то = 1,0 k G /sm
2
va
/0
= 15°C deb olingani
uchun
VM = 24,4 m 3/k m o l qiym at k o ‘proq ishlatiladi. Bunda
gaz doim iysining qiy m atin i ishlatishga t o ‘g ‘ri keladi. G az
doimiysi h a r qanday
1
km ol gaz u c h u n o ‘zgarm as m iqdor
b o ‘lib, universal gaz doimiysi deyiladi. U ning qiym ati esa
Ru
= 8314 J/(k m o l • grad) ga teng. G az
tem peraturasini Г С ga
oshirish u chun kerak b o ‘lgan issiqlik m iqdori gazning issiqlik
sig‘imi deb atalad i va
С harfi bilan belg ilan ad i, u kJ da
o ‘lchanadi.
Texnik term odinam ikada m ol issiqlik sig‘imi
p C \ kJ/(m ol
• grad); massa issiqlik sig‘im i
C, kJ/(k g • grad);
hajmiy issiqlik
sig‘im C', k J/(m
3
• grad) birliklari ishlatiladi va ular orasidagi
o ‘zaro bog‘lanish quyidagicha ifodalanadi:
С =
k J /( k g ■
grad)'
/V
C ‘ = £ - £ ,
k J/(rr? grad)-
С' = C ■
p,
k J /(m
3
•
grad)\
bu yerda
V» va p —
1
km ol gazning hajm i va zichligi.
Ideal gazlarning issiqlik sig‘imi faqat tem peraturaga bog‘liq
b o ‘ladi. G azning o ‘zgarm as bosim dagi issiqlik sig‘imini aniq
lash uchun uning massa Cv yoki m ol p C issiqlik sig‘imlari
m a’lum b o ‘lishi kerak.
Cp = C v + ^ - ,
k J / ( k g grad);
10
