Kz va  kuchlar qo ‘shilib  s'^

jS o Y too
27Q\ J6 0 '
7 2 0 /
360
180
720y*
/У,
720 r
№
12.2-rasm . I n d ik a to r d ia g ra m m a n i p -  F k o o r d i n a ta d a n p —(p 
k o o rd in a ta g a o ‘tk a z is h v a k riv o s h ip - s h a tu n li m e x a n iz m g a
t a ’s i r e tu v c h i u m u m iy k u c h la r n in g s x e m a s i v a g ra fig i.
148

Ic h k i y o n u v d v ig a te lla r id a A v a ф n in g
o ‘z g a ris h ig a m o s tg/3 q iy m a tn in g o ‘z g a ris h i
12.2-jadval
V '-.v .b
/ Я
Is h o r a si
i
ЗД
i
3 , 4
i
3 , 6
i
3,8
i
4 , 0
i
4 . 2
I s h o r a s i
Я/<Р,л-2,°
0
+
0 ,0 0 0 0
0 ,0 0 0 0
0 ,0 0 0 0
0 ,0 0 0 0
0 ,0 0 0 0
0 ,0 0 0 0
+
3 6 0
10
+
0 ,0 5 4 5
0 ,5 1 1
0 ,0 4 8 3
0 0 4 5 7 0
0 ,0 4 3 5
0 ,4 1 3
-
3 5 0
3 0
+
0 ,1 5 8 1
0 ,1 4 8 7
0 ,1 3 2 7
0 ,1 2 6 0
0 ,1 1 9 8
0 ,1 1 9 8
-
3 3 0
6 0
+
0 ,2 8 1 1
0 ,2 6 3 4
0 ,2 4 7 3
0 ,2 3 4 1
0 ,2 2 1 8
0 ,2 1 0 7
-
3 0 0
8 0
+
0 ,3 2 3 3
0 ,3 0 2 5
0 ,2 8 4 4
0 ,2 6 8 3
0 ,2 5 4 0
0 ,2 4 1 3
-
2 8 0
9 0
+
0 ,3 2 9 1
0 ,3 0 7 7
0 ,2 8 9 1
0 ,2 7 2 8
0 ,2 5 8 2
0 ,2 4 5 3
-
2 7 0
100
+
0 ,3 2 3 3
0 ,3 0 2 6
0 ,2 8 4 4
0 ,2 6 8 3
0 ,2 5 4 0
0 ,2 4 1 3
-
2 6 0
120
+
0 ,2 8 1 1
0 ,2 6 3 4
0 ,2 4 7 8
0 ,2 3 4 1
0 ,2 2 1 8
0 ,2 1 0 7
-
2 4 0
150
+
0 ,1 5 8 1
0 ,1 4 8 3
0 ,1 4 0 3
0 ,1 3 2 7
0 ,1 2 6 0
0 ,1 1 9 8
-
2 1 0
170
+
0 ,1 5 4 5
0 ,0 5 1 1
0 ,0 4 8 3
0 ,0 4 5 0
0 ,0 4 3 5
0 ,0 4 1 3
-
190
180
+
0 ,0 0 0 0
0 ,0 0 0 0
0 ,0 0 0 0
0 ,0 0 0 0
0 ,0 0 0 0
0 ,0 0 0 0
-
180

12.3-jadval
s i n ((p + p )
Ic h k i y o n u v d v ig a te lla r id a A v a
^
q iy m a tn in g o ‘z g a ris h i
^r.v.b
/ A
I s h o r a s i
1
3 , 2
i
3 , 4
1
3 , 6
]
3 , 8
i
4 , 0
1
4 , 2 '
I s h o r a s i
A / ip t.vj>
0
+
0 ,0 0 0
0 ,0 0 0
0 ,0 0 0
0 ,000
0 ,0 0 0
0 ,0 0 0
-
3 6 0
10
+
0 ,2 2 7
0 ,2 2 4
0 ,221
0 ,2 1 9
0 ,2 1 6
0 ,2 1 4
-
3 5 0
30
+
0 ,6 3 7
0 ,6 2 9
0 ,6 2 2
0 ,6 1 5
0 ,6 0 9
0 ,6 0 4
-
3 3 0
6 0
+
0 ,0 0 7
0 ,9 9 8
0 ,9 9 0
0 ,9 8 3
0 ,9 7 7
0 ,9 7 1
-
300
80
+
1 ,041
1 ,0 3 7
1 ,0 3 4
1,031
0 ,0 2 9
1 ,0 2 7
-
280
9 0
+
1 ,000
1 ,0 0 0
1,000
1,000
1 ,000
1 ,000
-
270
100
+
0 ,9 2 9
0 ,9 3 2
0 ,9 3 5
0 ,9 3 8
0 ,9 4 1
0 ,9 4 3
-
2 6 0
120
+
0 ,7 2 5
0 ,7 3 4
0 ,7 4 2
0 ,7 4 9
0 ,7 5 5
0 ,761
-
2 4 0
150
+
0 ,3 6 3
0 ,3 7 1
0 ,3 7 9
0 ,3 8 5
0 ,3 9 1
0 ,3 9 1
-
2 1 0
170
+
0 ,1 2 0
0 ,1 2 3
0 ,1 2 6
0 ,1 2 9
0 ,1 3 1
0 ,1 3 3
-
190
180
+
0 ,0 0 0
0 ,0 0 0
0 ,0 0 0
0 ,0 0 0
0 ,0 0 0
0 ,0 0 0
-
180

12.4-jadval
c o s
(ф + Р)
Ich k i yon u v d v ig a tella rid a A va ф ning o ‘zg a rish ig a m os 
со<Г/3 
q iym atn in g o ‘zgarish i
Vf.v.b
/ я
I s h o r a s i
1
3 . 2
1
3 . 4
1
3 . 6
1
3 , 8
1
4 , 0
1
4 , 2
I s h o r a s i
А / ф
t.vj>
0
+
1,000
1,000
1,000
1,000
1 ,000
1,000
+
3 6 0
10
+
0 ,9 7 5
0 ,9 7 6
0 ,9 7 6
0 ,9 7 7
0 ,9 7 7
0 ,9 7 8
-
3 5 0
30
+
0 ,7 8 7
0 ,7 9 2
0 ,7 9 6
0 ,8 0 0 0
0 ,8 0 3
0 ,8 0 6
-
3 3 0
6 0
+
0 ,2 5 7
0 ,2 7 2
0 ,2 8 5
0 ,2 9 7
0 ,3 0 7
0 ,3 1 7
-
300
80
+
0 ,1 4 5
0 ,1 2 4
0 ,1 0 6
0,091
0,091
0 ,0 7 6
-
2 8 0
9 0
-
0 ,3 2 9
0 ,3 0 8
0 ,2 8 9
0 ,2 7 3
0 ,2 5 8
0 ,2 4 5
-
2 7 0
100
-
0 ,4 9 2
0 ,4 7 2
0 ,4 5 4
0 ,4 3 8
0 ,4 2 4
0 ,411
-
2 6 0
120
-
0 ,7 4 3
0 ,7 2 8
0 ,7 1 5
0 ,7 0 3
0 ,6 9 2
0 ,6 8 2
-
2 4 0
150
-
0 ,9 4 5
0 ,9 4 0
0 ,9 3 6
0 ,9 3 2
0 ,9 2 9
0 ,9 2 6
-
2 1 0
170
-
0 ,9 9 4
0 ,9 9 4
0 ,9 9 3
0 ,9 9 3
0 ,991
0 ,9 9 2
-
190
180
-
1 ,000
1,000
1,000
1,000
1,000
1,000
-
180

12.3-rasmga binoan:
M „ .„ = - j V z A = - P z f s / 8
h
=
- P , l g p Sm(4,+l3) =
s in p
c o s p
Burovchi m o m e n t avtomobil transmissiyasi orqali g‘ildi- 
raklarga, to ‘ntaruvchi m o m en t esa krivoship mexanizmining
Лиг
77777777777777777777777777777Ж 77
12.3-rasm. a —
K rivoship-shatunli m exanizm ga ta ’sir 
etuvchi kuch va m om entlarning umumiy sxem asi; 
b
 — reaktiv m om entni aniqlash uchun sxem a.
152

harakatlanmaydigan qismlari orqali dvigatel o ‘rindiqlariga ta ’sir 
etadi va reaktiv m o m e n t Ro. orqali m uvo zanatlan ad i. Bu 
m o m e n t dvigatelning o ‘rindiqlari orasidagi masofa L 0- ga 
bog‘liqdir, ya’ni (12.3-rasm, b).
12.3-rasmda ^ o ‘rsatilgan barcha kuchlar va momentlarning
yo ‘nalishi musbat deb qabul qilinadi. 
Kz va Tz kuchla-
rining qiymati ф ning m a ’lum qiymatlari uchun aniqlanadi 
va egri chiziq orqali birlashtirib chiqiladi, natijada bu kuch- 
larning tirsakli valning burilish burchagi orqali ifodalangan 
grafigi hosil b o ‘ladi.
Tangensial kuchlarning grafigi bir vaqtning o ‘zida bir silindrli 
dvigatelning yoki bir silindrning burovchi m om entini, faqat
boshqa masshtabda ko ‘rsatadi, chunki M bur =TL ■ R ■
B undan keyin tirsakli valning shatun va tu b p odship- 
niklariga t a ’sir qiluvchi kuchlar aniqlanadi.

X I I I bob. DVIGATELLARNI 
M UVO ZANATLASH VA ULAR N IN G RAYON 
ISHLASHEVI TA’M IN L A S H
Dvigatelning turg‘unlashgan rejimda ishlash davrida uning 
tayanchlariga qiymati va yo ‘nalishi o ‘zgarmas kuchlar t a ’sir 
qilsa, u holda dvigatel muvozanatlashgan, deb hisoblanadi. 
Dvigatelga ichki va tashqi k u chlar t a ’sir qiladi. U lar o ‘z 
navbatida muvozanatlangan va muvozanatlanmagan b o‘lishi 
mumkin. Odatda, tashqi kuchlar e ’tiborga olinmaydi. Ularga 
d v ig a te ln in g o g ‘irligi, c h i q a r i l a d i g a n g a z l a r d a n p a y d o
bo ‘ladigan reaktiv kuchlar, tashqi mexanizmlarning harakatiga 
qarshilik qiluvchi kuchlarning momenti kiradi.
Ichki kuchlar esa borib-keladigan massalarning inersiya 
kuchlari Pj dan, aylanuvchi massalarning markazdan qochma 
kuchi K.R.dan, burovchi va to ‘ntaruvchi (Mur, Mon) m om ent- 
lardan iboratdir. Bu kuchlar va m om entlar dvigatel tirsakli 
valining burilish burchagi b o ‘ylab davriy o ‘zgarishi sababli 
dvigatelning muvozanatiga ta ’sir qiladi.
K o‘p silindrli dvigatellarning ayrim silindrlarida muvozanat- 
lashmagan 
P j
va 
K
r
kuchlar birgalikda muvozanatlanmagan 
erkin inersiya kuchlari va momentlarini hosil qilishi mumkin. 
Ushbu kuchlar birgalikda erkin m om entni hosil qilmasa va 
ularning teng t a ’sir etuvchisi nolga teng b o ‘lsa, bunday kuchlar 
muvozanatlashgan, deyiladi. O datda, reaktiv ( to ‘ntaruvchi) 
burovchi m om en tn i muvozanatlab bo ‘lmaydi va u avtom o- 
bilning ramasiga uzatiladi.
Burovchi m om ent ham
sababli uning kam o ‘zgarishini t a ’minlash maqsadida silindrlar 
soni ko‘proq va ularda ish taktlarining kechishi m a ’lum burchak 
oralig‘ida tanlanadi.
Odatda, katta qiymatga ega bo ‘lgan kuch va m om entlar 
muvozanatlashtiriladi. Bularga inersiya kuchlari {Pn\ Pm va 
K
r
)
dan tashqari ulardan hosil b o ‘ladigan erkin m om entlar 
kiradi (Mi; M i; 
M
r
) .
154

Quyida hozirgi zamon dvigatel lari ni muvozanatlash masa- 
lalarini ко‘rib chiqamiz.
13.1. 
SILIN D R LA R I B IR TEKISLIKDA 
JOYLASHGAN DVIGATELLARNI MUVOZANATLASH
Odatda bunday dvigatellar ikki, uch, to ‘rt va olti silindrli 
bo ‘ladi. Silindrlari soni birxil b o ‘lsa-da, krivoshiplari orasidagi 
burchak farq qilishi mumkin.
Quyida dvigatellarning sxemalari va ularni muvozanatlash 
keltirilgan. Dvigatel to ‘la muvozanatlanishi uchun birinchi va 
ikkinchi darajali inersiya kuchlari va ularning momentlari, 
markazdan qochm a kuchlarning momenti nolga teng bo‘lishi 
kerak.
13.1-jadvalni tahlil qilish shuni ko ‘rsatadiki, ushbu dviga- 
tellarda ayrim kuch va m om entlar muvozanatlanmay qolar 
ekan. Lekin ularning y o‘nalishini (ta’sir tekisligini) q o ‘shimcha 
posangilar yordamida o ‘zgartirish mumkin.

13.1-jadval
S
il
in
d
rl
a
r
so
n
i

Download 8,29 Mb.