ISPAN TEATRI
ISpaniyada Uyg'onish davri Italiyadan keyinroq, XV asrning
oxirlarida boshlangan. Ispaniyada besh asr davomida arab istilosiga
qarshi kurash olib borildi. Rekonkista (qayta egallash) deb ataluv-
chi bu ozodlik urushi 1492-yili ispan xalqining g'alabasi
bilan tu-
gaydi. Shu kurash davomida yagona millat va markazlashgan qirol-
lik hokimiyati shakllanadi. Shu kurashlar ispan teatri va dramatur-
giyasining xalqchilligi va o'ziga xosligini belgilab bergan.
Ispan dramasi va teatri ilk bosqichdayoq o'z haqqoniyligi va
xalqchilligi bilan ko'zga tashlandi. Joni-tani ona zamin bilan
bog'liq zot — teatr san’atining fidoyisi, aktyor va dramaturg Lope
de Rueda (1510—1565) milliy teatming
asoschisi sifatida maydonga
chiqqan edi. «Bu shonli ispan farzandi davrida, - degan edi Ser-
vantes, — bir qopga jo bo'lgulik teatr anjomlari bo'lgan: ular hi-
sobi — zar chatilgan to'rtta oq po'stin, to'rtta soqol va parik, to'rtta
cho'pon tayog'i edi...». Ispan teatri Lope de Ruedaga o'xshash
ko'plab sayyor aktyor va truppalar zaminida dunyoga kelgan. Lope
de Rueda o'zining jajji pyesalari (pasos) bilan xalq tilidan foydala-
nish va xalq hayotini ko'rsatish yo'llarini belgilab berdi. Lekin bu
ispan teatri
faoliyatining boshlanishi edi, xolos.
Ispan teatrining yangi rivojlanish davri mashhur «Don
Kixot»ning muallifi Servantes Saavedra (1547—1616) nomi bilan
bog'liq. Servantes kambag'al tabib oilasida tug'ilgan, 1570-yilda qi-
rollik dengiz flotiga yollanadi, janglarda ishtirok etadi, dengiz qa-
roqchilari tomonidan qo'lga tushirilib, to'rt yil davomida Jazoirda
asirlikda bo'ladi.
Servantesning yirik pyesalaridan biri «Numansiya» (1588)
tari-
xiy tragediyasi bo'lib, unda e. av. 135-yilda numansiyaliklarning
Sipion boshliq rim bosqinchilariga qarshi mardonavor kurashi
ifodalangan. Numansiyaliklar dushman qo'liga tushmaslik uchun,
halokat muqarrarligini bilib, shahar o'rtasida yoqilgan gulxanga
o'zlarini tashlab o'ldirar, yoshlar imkon qadar dushmanga qarshilik
ko'rsatardi. Va nihoyat birgina Viriat
ismli yosh bola tirik qoladi; u
shahar darvozasi kalitlarini olib minora tepasiga ko'tariladi, shunda
tashqarida turgan Sipion unga yalinib-yolqorib, kalitni berishini
so'raydi: lekin Viriat — oxirgi tirik numansiyalik ham minoradan
tashlab o'zini-o'zi halok qiladi. Bola jisman mahv bo'lgan ersa-da,
lekin ruhan g'olib bo'ladi, sababi — u o'z yurti yaloviga sodiq
qoladi. Qadimgi odatga ko'ra, Sipion yurtiga tirik odamlarni asir
qilib
olib borsagina, g'oliblik sharafiga erishuvi mumkin edi. Bun-
47
dan uni birgina tirik qolgan bola mahrum etadi.
«Numansiya» ulkan xalq jasorati haqidagi fojiadir. Vatanpar-
varlik dolzarb mavzuga aylangan davrlarda ispanlar bu asarga alohi
da faollik bilan murojaat etadilar. 1808-yili Napoleon bosqini,
1937-yili Madridni himoya qilish davrida shunday bo'lgan edi.
«Hech qo'yilmagan sakkiz komediya va sakkiz intermediya*
degan pyesalar to'plamiga qaraganda, dramaturgiya Servantes ijodi-
da katta o'rin tutgan. Ayniqsa, uning intermediyalari huzur-
baxshdir. Ular voqealarning jonli aks ettirilishi, tilining o'tkirligi,
serjiloligi bilan ajralib turadi. Muallif ularda
xalq novellachiligiga
suyanib, Lope de Rueda an’anasini davom ettiradi. Sinib; bor
shudidan ajralgan oqsuyaklar, adashgan rohiblar, uchar tov-
lamachilar, sho'xchan sohibjamollar, rashkchi qariyalar, laqma er-
lar, aktyorlar, amaldorlar va boshqa
shahar fuqarolari bu inter-
medivalarning bosh qahramonlari hisoblanadi. «So'qqabosh tov-
lamachi*, «Rashkchi chol*, «Salaman g'ori*, «Ajoyibotlar teatri*
kabi
intermedivalar ispan
komediyanavisligining
ajoyib
na-
munalariga aylangan.
Ispan teatrining gullagan bosqichi Lope de Vega ijodi bilan
bog'liqdir. Poyeziya bilan havot haqiqatini mushtarak uyg'unlikda
namoyon etish «Teatr imperiyasining qiroli» bo'lmish shu sohibi
talantga nasib etdi.
