LOPE DE VEGA (1562—1635-y.)
Lope de Vega allaqanday mo'jizaviy ijod -sohibi bo'lgan. Shu
choqqacha u yozgan asarlaming soni aniq oxiriga yetkazilmagan.
Zamondoshlari ikki mingdan ortiq raqamni keltiradilar. Lope de
Vega yozgan asarlaming to'rtdan biri ya’ni 500 tasi saqlanib qol
gan. Shuning o'zi ham dunyoda birorta dramaturgga nasib etmagan
raqamdir.
Lopening poeziyaga erta qiziqishi uning tabiiy iste'dodi bi-
langina izohlanmas edi. Bu yoshligidan keng egallangan bilimning
ham samarasidir.
Zavol topgan dvoryanning o'g'li bo'lmish Lope Madrid iye-
zuitlar kollejida. so'ng qirollik akademiyasida tahsil ko'radi. Sinch-
kov o'sm ir matematika va falakiyot, tarix, falsafa ilmlari va qadimgi
adabiyotni o'rganadi. «0'zgalar yaratgan go'zallikdan ta’sirlanib,
nafis adabiyotning maftuni bo'Idim va nazm piri Amurning duoyi
fotihasi meni undan hech qachon ajralmaslikka mustahiq etdi*, deb
yozgan edi dramaturg.
48
Lope de Vega ispan teatri erishgan tajribalardan foydalanib,
.Imnday ijodiy parvoz etdiki, natijada, yuksak shoirona ruh bilan
yo'g'rilgan va insonparvarlik g'oyalariga limmo-lim milliy drama-
lurgiya dunyoga keldi. U dramaturgiyada tarqalgan qahramonlik
ruhidagi voqeani chuchmal oldi-qochdilardan xoli etdi, maishiy
mavzuni she’riyat darajasiga ko'tardi. Uning koniediyalaridagi vo
qea ti/.imida scrhashamlik ko'zga tashlansa-da, lekin u insoniy ke-
chinmalarning mantiqiy tabiiyligidan icliki mantiq doirasida rivoj-
lanib boradi. Lope de Vega o‘z pyesalarini shoir sifatida tasnif etdi,
bu esa fojia va komediyani o'zaro qarama-qarshi qo'yishdek
odatga, barham berdi. Uning fikricha, sahnada aks etgan inson
hayoti yangi tus-tarovat kasb etishi kerak; u asl hayotiy m a’nosini
yo'qotmay, ko'tarinki, shoirona shukuh manbayiga aylanishi lozim.
Shunda u dag'al, ko'rimsiz voqealikning surati emas, kishilaming
chin orzu-umidlari ifodasiga aylanadi.
Lope de Vega pyesalari orasida yetakchi o'rinni egallagan asar-
lar dehqonlar haqidagi asarlardir. Ularda dramaturg dehqonlar
hayoti misolida umumxalq muammolarini olg‘a surgan. «Fuyente
Ovexuna* («Qo‘zibuloq», 1609—1613) dramasida dehqonlarning
or-nomus yo'lidagi kurashi ularning o'z haq-huquqlarini himoya
qilish yo'lidagi kurashlari bilan uyg'un tarzda ifoda etilgan. Asarga
1476-yili Fuyente Ovexuna qishlog'ida qirol noibi, harbiy guruh
sardori — komandor don Gomesga qarshi ko'tarilgan xalq isyoni
voqeasi asos qilib olingan. Sabr-toqat iskanjasida mutega aylangan
har qanday insonni larzaga soluvchi lavha, ya’ni to‘y chog‘ida ko
mandor tomonidan kelin-kuyov Laurensiya va Frandosoning olib
ketilishi, kuyovning o'lasi qilib kaltaklanishi, kelinning nomusi top-
talishi lavhalari beriladiki, shular tarqoq va loqayd xalqning uyu-
shuviga sabab bo'ladi. Asarning uchunchi sahnasida qishloqda, xalq
orasida yuzlari qontalash, abgor holga kelgan Laurensiya paydo
bo'ladi. U zo'ravonlar qo'lidan chiqib qochganligi, Frandosoning
osilishi mumkinligini aytib, hamqishloqlarini bo'shanglikda, or-
sizlikda ayblaydi, dugonalarini qadimgi suvoriy ayollar singari
qo'lga qurol olib, zo'ravon komandorga qarshi kurashishga
chaqiradi.
Xalq qo'zg'oloni lavhalari tez sur’at bilan ko'z o'ngimizda
namoyon bo'ladi: qal’aga hujum va uni egallash, komandomi qatl
etish, xalqning «Yashasin Fuente Ovexuna va qirol», deya,
g'olibona raqslar tushib, badkirdor kallasini nayzaga ilib, ko'cha
bo'ylab yurishlar... bular dengiz misol qalqigan xalq harakatining
ayrim ko'rinishlari edi.
49
Lope de Vega xalq qo‘zg‘olonining hayratomuz lavhalarini chi-
zish orqali qurol kuchi bilan xalq o ‘z ozodligini himoya qilishga
haqli ekanini ko'rsatdi. Xalq qo‘zg‘olon ko'targani bilan qirolga
bo'lgan e’tiqodidan voz kechmaydi. Asarda Lope qirollik hokimiya-
tining obro' va nufuziga shak keltirmagan.
Lope de Vega «Fuyente Ovexuna* asarida kishilarning insoniy
oliyjanob ezguligi va xalqning o 'z huquqini anglashi or-nomus tu-
shunchasi bilan bevosita bog'liq ekanini ifoda etdi. Laurensiyaning
o'z qizlik nomusini saqlab qolish uchun olib borgan kurashi butun
xalqning yovuzlikka qarshi kurashiga aylanib ketadi.
«Qo'zibuloq» asari o'zining yozilish uslubi, tub mohiyatiga
ko'ra, qahramonlik dramasidir. Ommaviy sahnalarning serobligi uni
xalq
dramasiga
yaqinlashtiradi.
Qahramonlcrning
jonli
va
jo'shqinligi hamda yorqin xalq turmushi lavhalari pyesaga goh ser-
zavq mutoyiba, goh mayin lirik ohanglarni baxsh etib turadi.
Odamlarning o'zaro tengligi g'oyasi sevgi borasida «lt yemas,
otga bermas» (1613—1615) komediyasida butun borlig'i bilan
namoyon bo'lgan. Komediya qahramoni grafinya Diana quyi ta-
baqadan chiqqan o'z kotibi Teodoroga ishqi tushib qoladi. Zo-
dagon qizning xizmatkor bilan nikohga kirishi aqlga sig'mas bir
hodisa. Qizning aslzodalarcha mag'rurligi har o'rinda uning o'tli
tuyg'ulariga zid kelaveradi. Sevgi ustun edi: dvoryanlik martabasini
ham pisand qilmay, Diana sevgisini yigitga o'zi oshkor etadi, aks
holda Teodoro aslzoda sohibjamolni sevishi haqida o'ylashga ham
ju r’at etolmagan bo'lardi.
Bu sevgi mashmashalari goh iztirobli, goh zavqbaxsh kulgili
tarzda davom etadi. Diananing, masalan, Teodoroning ko'ngliga
o 't solib va yana o'zini past tutgan his etib, dvoryancha
dumog'dorligi ta ’sirida yigitni aziyatli, jumboqli holatlarga solib
qo'yishi lavhalari ajoyib-g'aroyib tarzda ifoda etilgan. Komediya
tuguni xizmatkor Tristanning «Teodoro bir aslzodaning o'g'irlab
ketilgan o'g'li ekan», deb' tarqatgan mish-mishidan yechila bosh-
laydi. Diana bu uydirmaga o'zi ishonmasa-da, lekin shu on qo'lini
Teodoroga beradi. Diana uchun muhimi boshqalami shu mish-
mishlarga ishontirish edi. Shunda u tabaqadoshlaridan dashnom
eshitmay, o 'z sevgilisiga yetishishi mumkin edi-da.
Lope de Vega o'zining aksariyat komediyalarini sevgi mavzu-
yiga bag'ishlab, xalqdan chiqqan komil kishilarni yuksak sevgiga
qodir, chin vafodor kishilar tarzida ko'rsatadi. Shu bois u oddiy
dehqon qizlari yoki sevgi yo'lida tabaqachilik to'sig'ini yenga oluvchi
aslzoda qizlami o'z lirik komediyalari uchun qahramon qilib olgan.
50
«Xetafelik dehqon qiz» (1609) komediyasining qahramoni
Inesa aslzoda yigit Feliksni sevib qoladi. Qiz Feliksni aslzoda
raqiblardan sovitib, o'ziga isitib olish yoiida ko'pgina g'aroyib tad-
birlarni ishga soladi va oxiri niyatiga erishadi. Feliks ham, bu oqila
qizga oshiq b o iib qoladi va unga uylanadi.
«Ko'zaIi qiz» (taxm. 1627) asarining qahramoni Donya Mariya
o ‘z otasini haqorat qilgan yigit (unga uylanishga tarafdorlardan) bi
lan olishib, uni yarador qiladi va yigitning ta’qibidan qochib, Isavel
nomini oladida, qishloqqa kelib, dehqonchilik bilan mashg‘ul
bo'ladi. Qishloq bag‘rida erkin qush misol yashaydi, uning barcha
insoniylik xislatlari shu yerda butun borlig‘icha namoyon bo'ladi, u
hatto, aslzodaligi bilan kekkaygan Annadan ustun kelib, aslzoda
yigit don Xuanning muhabbatini
qozonadi.
Dona
Mariya
dehqonlar muhitiga xalq poeziyasi va raqsni o'zlashtirish orqali ki
rib borgan edi.
Lope de Vega lirik komediyalar muallifi sifatida sevgi, tabiat
shukuhining asl va maftunkor ifodasiga aylangan, aynan dehqonlar
haqidagi pyesalarida eng yuksak ijodiy yutuqlarga erishgan. Drama
turg «Dono o'z uyida», «0'ziga dono, o'zgaga ahmoq» komediya-
larida ham baxtli va mehr-oqibatli dehqonlar oilalari orqali yuksak
insonparvarlik g'oyalarini tarannum etgan.
Lope de Vega pyesalari o'zbek sahnasiga ilk bor 1931-yili
hozirgi milliy akademik drama teatrida «Qo'zibuloq» asarining
qo'yilishi bilan kirib kelgandi. Ushbu spektaklda Laurensiya rolini
S. I shonto'rayeva zo'r mahorat bilan ijro etgan.
I
ope dc Vega o'/idan ko'plab ajoyib komediyalar qoldirdi.
Shu bilan birga u ko'plab mualliflar ham yetishdirdiki, ular orasida
Tirso dc Molina va yosh Pedro (Calderon keng shuhrat topdi.
| 