diqqatini tortishning barcha tonnoshaviy usullarini qo‘llashga hara-
kat qilar edi. Spektaklning sahnabopligi qoidasi aynan komediya
del arte tomoshalarida ildiz otib, teatr san’atining asosiy tamoyil-
laridan biriga aylandiki, keyinroq bu Ovro'po teatri rivojiga o'z
ta’sirini ko'rsatdi.
Voqea
tizimi ssenariyda, ijro usuli badihada belgilangan bo'lsa,
spektaklning mohiyati, mavzusi va mafkuraviy yo'nalishi niqob-
tiplar orqali belgilangan. Komediya del artega xalq tomoshalaridan
kirib kelgan niqob — tiplar o 'z tomosliabopligi bilangina qimmatli
emas, ular, awalo, ijtimoiy m a’nodorligi bilan ahamiyatlidir.
Komediya del arteda qo'llanilgan niqoblar uch guruhga
bo'linadi: kulgili, malaylar, niqoblari. Komediya del arte spek-
takllarining
hayotbaxshlik ruhi, hajviy o'tkirligi aynan shu niqoblar
orqali namoyon bo'lgan. Birinchi va ikkinchi Dzanni (malay —
tip) — Brigella va Arlekin hamda xizmatkor qiz Servetta shu gu
ruhga oid. Aynan malaylar badihaviy tomoshaning jon-dili bo'lgan.
Brigella qitmir, buzuqi, beor, olashovur kishi; Arlekin — soddadil,
laqma, har o'rinda dakki yeb, kulgi bo'ladigan kimsa. Servetta esa
shikasta, lekin g'ayiatli, tili burro qiz.
Sipoxlar niqoblari ikkinchi guruhni tashkil etadi. Bu guruhga
kiruvchi to'qim ta’b, ziqna, ayol zotiga suyagi yo'q venetsiya
savdogari Pantalone, maqtanchoq, o'pka va qo'rqoq Kapitan,
soxta
alloma, lo'ttiboz Doktor (tabib) komediya del arte san’atida doimo
hajv manbayi bo'lib keluvchi obrazlardir. Ular mubolag'aviy ruhda
tanqid ostiga olinuvchi personajlar bo'lib, doimo malaylar hiylasi
tufayli sharmandali holatga tushadilar.
Oshiqlar niqoblari uchunchi guruhga oid bo'lib. spektaklning
shoirona ruhi shular orqali namoyon bo'lgan. Boshqa guruh per-
•sonajlari shevada so'zlaganlari holda oshiqlar timsollari sof italyan
adabiy tilida so'zlaganlar va ular orqali Uyg'onish pallasining ha-
yotbaxsh nafasi ufurib turgan.
Qoloq aqidalar bilan yangi intilishlar orasidagi to'qnashuv ko
mediya del arte san’atining bosh mavzusi bo'lib kelgan. Bu
san’atning
muhim jihatlaridan biri shuki, unda bir rolga mutaxas-
sislashgan aktyor doimo shu rolni ijro etib kelgan, ya’ni liar bir
rolning o'z ustasi bo'lgan.
Voqealarning betinim, uzluksiz rivojlanishi komediya del arte
janrining bosh qonuni hisoblangan. Spektaklning yaxlitligi, jamoa
bo'lib ijod qilish, aktyorlarning ijodiy faolligi.
topqirligi komediya
del arte amaliyotida muhim ijodiy muammolar hisoblangan.
XVI
asrning oxirida komediya del arte aktyorlari Fransiya, Is-
paniya, Angliya mamlakatlarida spektakllar ko'rsatib, bu mamlakat-
larda
milliy
komediya dramaturgiyasi
rivojiga
ijobiy ta’sir
ko'rsatdilar. Komediya del arte, ayniqsa, Molyer ijodining dastlabki
bosqichiga kuchli ta’sir ko'rsatgan.
Uyg'onish davrining boy dramaturgiyasi dunyoga kelgan XVII
asrda badihago'y aktyorlaming ijro usullari sahna san’atining ke-
yingi rivojiga to'siq bo'lib qoladi. Adabiy matnni inkor etish va
muqim niqob — tiplarga ruju qo'yish —
bu dramaturgiyaning boy
tabiatiga zid kelib qoladi. Karlo Roldoni badihago'ylik usuliga qar-
shi yangi realistik sajiyalar komediyasini yaratadi. Lekin bu xalq
teatriga xos shiddatkorlik, serjilolik, hayotbaxshlik xususiyatlarini
o'z asarlarida saqlab qoladi. Karlo Go'tssi ham o 'z asarlarida ko
mediya del aliening ko'tarinki mubolag'avashligidan foydalanadi.
