Emulgatorlar Emulgatorlar emulsiya tayyorlash uchun zarur komponent hisoblanadi. Ularning dispers
faza zarrachalari maydalik darajasini oshirish qobiliyati va shu mayda zarracha atrofida
mustaxkam parda hosil kilish xususiyatlari emulgator kimmatini belgilaydigan ko‘rsatkichlar
hisoblanadi.
Bundan tashkari, emulsiya hosil kilish uchun emulgatordan ketadigan miqdor hamda uning
bor-yo‘qligi, kiymati, biofarmatsevtik xususiyatlari hisobga olinmogi shart.
Emulgatorlar farmakologik jixatdan ta‘sir etmaydigan, ayniqsa, salbiy ta‘sir
ko‘rsatmaydigan modda bo‘lishi kerak. Dorixonada tayyorlanadigan emulsiyalarning ko‘pchiligi
ichish uchun mo‘ljallangan bo‘lib, moyning suvdagi emulsiyasi shaklida bo‘ladi. Emulgator
sifatida yuqori molekulali moddalar ishlatiladi. Emulgatorlarning ko‘pchiligi tabiiy moddalardir.
Elimlar, shilimshiqlar, oqsil modda va boshqalar.
Sintetik va yarim sintetik moddalardan iborat ba‘zi bir emulgatorlar yuqori molekulali
moddalar bo‘lib, ularga tvinlar, spanlar va ularning hosilalari kiradi. Hamma emulgatorlar
ionlanish xossasiga qarab 3 guruhga bo‘linadi. 1. Ionogen emulgatorlar. 2. Ionogen bo‘lmagan
emulgatorlar. 3. Amfoter xususiyatiga ega emulgatorlar.
Gidrofil - lipofil balansi Xar qanday emulgator samaradorligini ta‘riflaydigan maxsus birlik GLB deb - ikki bir-
biriga qarama-qarshi gidrofil va gidrofob molekulalar nisbatiga aytiladi.
Xozirgi vaqtda moddalar molekulalarining tuzilishi yoki fizik-kimyoviy xossasiga qarab
GLB ahamiyatini aniqlovchi nazariya yo‘k. SHuning uchun 1949 yilda Griffin tomonidan taklif
etilgan yarim empirik sistema qo‘llaniladi. Bu Griffin soni deb atalib, sirt-faol moddalarning
qaysi molekulalaridan tuzilganligini aniqlaydi, shu alohida guruhlarni suv bilan birikib
kirishishini shartli son darajasiga ko‘taradi. har xil sirt-faol moddalarning GLB soni,
molekuladagi guruhlarni son yigindisi kerakli formula bo‘yicha hisoblanadi yoki tajriba orqali
aniqlanadi.
Sirt-faol moddalarning molekulasida gidrofob qismga nisbatan gidrofil qism qancha ko‘p
bo‘lsa, GLB soni shuncha yuqori bo‘ladi. GLB soni hamma tabiatda uchraydigan sirt-faol
moddalar uchun ko‘rsatkichi 1 dan 40 gacha bo‘lish mumkin. 10 soni faol moddaning lipofil va
gidrofil moddalarning o‘rtasidagi chegara hisoblanadi. Emulgator yog‘da erisa suvning moydagi
emulsiyasini hosil qiladi. Bunda GLB soni 10 dan past bo‘ladi. GLB soni qancha yuqori bo‘lsa,
bunday emulgator moyning suvdagi emulsiyasini hosil kilishga moyil bo‘ladi. GLB ko‘rsatkichi
asosan emulgatorlarni tanlashda xizmat qiladi va sirt-faol modda GLB ci — 1-3 bo‘lsa,ko‘pik
so‘ndiruvchi, 3 dan 6 gacha suvni yog‘dagi emulgatori, 7-8 yuvuvchi moddalar, 8-13 gacha
moyning suvdagi emulsiyasini hosil qiluvchi emulgatorlar, 13-15 detergent, 15 dan yuqori
bo‘lsa, solyubilizator eruvchanlikni oshiruvchi moddalar sifatida ishlatilishga tavsiya etiladi.
10-jadval
