See discussions, stats, and author profiles for this publication at

21 
tutumun xarici amillərdən asılılığını təyin edir. Kondensatorda 
dielektriklər elektrik enerjisini yığıb və yenidən dövrəyə verə 
bilər. Bəzi hallarda kondensatorlardan dəyişən və sabit cərəyan 
dövrələrini ayırmaq, faza sürüşmə bucağını dəyişdirmək və s. 
üçün istifadə olunur. Bəzi dielektrikdən həm elektrik 
izolyasiyası kimi, həm də kondensator materialı kimi istifadə 
olunmasına baxmayaraq onların qarşısında qoyulan tələblər 
müxtəlifdir.
Elektroizolyasiya 
materiallarından 
kiçik 
dielektrik 
nüfuzluğu və yüksək xüsusi müqavimətə malik olması tələb 
edildiyi halda, kondensator dielektrikləri yüksək dielektrik 
nüfuzluğuna və kiçik tg

- ya malik olmalıdır. Kondensatorun 
tutumu və onda 
yük yığılması müxtəlif polyarlaşma 
mexanizmlərinin təsirlərinin cəmi ilə təyin olunur. Müxtəlif növ 
polyarlaşmalar müxtəlif dielektriklərdə və ya eyni vaxtda bir 
dielektrikdə 
müşahidə 
olunur. 
Müxtəlif 
polyarlaşma 
mexanizmlərinə malik olan dielektrikin ekvivalent sxemi U 
gərginlik mənbəyinə paralel qoşulmuş tutumlardan ibarətdir 
(şəkil 2.2.). 

22 
Burada: E - elektron, i - ion, DR - dipol relaksasiya, İR - ion 
relaksasiya, ER - elektron relaksasiya, M - miqrasiya, REZ - 
rezonans, SP - spontal, R
iz 
- dielektrikdən kecən sızma 
cərəyanına göstərilən müqavimətdir, Z - bu polyarlaşma 
mexanizmlərində enerji itkisinə ekvivalent müqavimətdir. 
2.2. Dielektriklərin polyarlaşması 
 
Dielektriklərin əsas xassəsi xarici elektrik sahəsinin 
təsirindən onların polyarlaşma qabiliyətidir. Polyarlaşma 
haqqında anlayış elmə ilk dəfə XIX əsrin 30-cu illərində 
Faradey tərəfindən gətirilmişdir. Müasir anlayışa görə 
polyarlaşma 
hadisəsi 
dielektriklərdə 
elektrik 
yüklü 
Şəkil 2.2.
Müxtəlif mexanizmli polyarlaşmaya malik 
mürəkkəb tərkibli dielektrik elektrik sahəsində (a) və 
onun ekvivalent sxemi (b) 

23 
hissəciklərin vəziyyətinin fəzada dəyişməsi deməkdir. Elektrik 
səhəsinin təsiri ilə dielektrikin bağlı yüklərinin kiçik məsafədə 
yerdəyişməsi və ya dipol molekulların sahə istiqamətində 
oriyentasiya olunması polyarlaşma adlanır. 
Polyarlaşma nəticəsində dielektrikin istənilən həcm 
elementində elektrik momenti yaranır. Məlumdur ki, istənilən 
maddənin, o cümlədən elektrik izolyasiya materiallarının 
atomları və molekulları elementar 
+ 
və – yüklü hissəciklərdən 
ibarətdirlər. Adi şəraitdə, dielektriklər elektrik sahəsinin təsiri 
altında olmadıqda (E=0, F=0) maddənin və ya dielektriklərin 
hissəcikləri arasında müxtəlif əlaqələr olur. 

Download 4,11 Mb.