Ijrochi mexanizmlar avtomatik rostlash va boshqarish vosita- larining
oxirgi zvenosi hisoblanadi. Ular boshqariladigan mexanizmning o’ziga ta’sir
qiladi. Qo’llaniladigan energiya’ning turiga ko’ra ijrochi mexanizmlar uch
guruhga: elektr, pnevmatik va gidravlik mexanizmlarga bo’linadi. Ijrochi
mexanizmlarning elementlari tarkibiga klapanlar, drossellar, gidravlik va
pnevmatik dvigatellar, pereklYuchatellar kiradi.
Ijrochi mexanizmlarning ayrim elementlari sxemalarini ko’rib chiqamiz.
Drossel (2.2-rasm, a) o’tish teshigining kesimini o’zgartirish hisobiga porshenning
harakatlanish tezligini rostlash uchun hizmat qiladi. Drossel korpus 1 va rostlash
probkasi 2 dan to’zi lgan. Suyuqlik yoki havo korpus teshigidan kiradi va probka
bilan korpus orasidagi tirqishdan o’tadi. Teshikdagi probkani burib tirqish o’tish
kesimining yo’zi rostlanadi. Drossel truboprovodga o’rnatiladi.
Teskari klapanlar (2.2-rasm, b) havo yoki suyuqlikni bir yo’nalishda
o’tkazish uchun hizmat qiladi. Klapan ham drossel kabi truboprovodga o’rnatiladi.
72
U korpus 1, klapan 2, prujina 3, qopqoq 4 dan to’zi lgan. Bosim berilganda klapan
2 qisiladi va truboprovodga sxemada strelka bilan ko’rsatilgan yo’nalishda havo
kiradi.
Bosim berish to’xtatilganda prujina 3 klapan 2 ni dastlabki vaziyatiga
qaytaradi va klapanning konussimon qismi teshikni ber kitadi.
Saqlash klapani bosimni belgilangan chegaralarda tutib turish uchun hizmat
qiladi. Saqlash klapanlari ortiqcha bosimni chiqarib Yuborish uchun ham
ishlatiladi. Klapan (2.2-rasm, v) korpus 1, sharik 2, prujina 3, tirak 4, gayka 5 dan
tashkil topgan.
Klapanning o’tish teshigini sharik 2 berkitib turadi. Sharikni prujina 3 tutib
turadi. Prujinaning tarangligi tirgak 4 bilan rostlanadi. Bo’shliqda bosim
belgilanganidan oshib ketganda prujina 3 siqiladi va klapanni ochadi.
Ijrochi mexanizmlar sifatida gidrodvigatellar, pnevmodvigatellar va
boshqaruvchi elektr yuritmadan foydalaniladi. 2.2-rasm, g da ikki tomonlama
ishlaydigan porshenli pnevmodvigatelning sxemasi keltirilgan. Dvigatel shtuserlar
1, 10, chap qopqoq 2, manjetlar 3, 4, 8, porshen 5, gilza 6, o’ng qopqoq 7, shtok 9
dan to’zi lgan. Bunday pnevmodvigatel katta ish kuchini hosil qiladi. Havoning
kirishi va chiqishini ikkita klapan yoki zolotnik boshqarib turadi.
Kichik masofaga siljitish uchun egiluvchan elementli pnevmo- dvigatellar
ishlatiladi (2.2-rasm, d). Dvigatel shtuser 1, qopqoq 2, diafragma 3, korpus 4,
prujina 5, vkladish 6 va porshen 7 dan to’zi lgan. Shtuser 1 orqali o’ng bo’shliqqa
bosim berilganda egiluvchan element - diafragma porshenni qisadi. Diafragmadagi
qat-qat buralmalar diafragmaning cho’zilmasdan surilishiga imkon beradi. Bosim
berish to’xtatilganda prujina 5 porshen bilan shtokni dastlabki vaziyatiga qaytaradi.
Bu turdagi dvigatellar to’zi lishi jihatidan juda oddiy, ishlatish uchun juda qulay.
Ba’zi hollarda pnevmo- va gidrodvigatellarni birlashtirish variyanti kerak bo’ladi.
Bunday qurilmaning sxemasi (2.2-rasm, e) pnevmodvigatel 1, gidrodvigatel 5,
teskari klapan 4, drossel 3, ish suyuqligi solingan bak 2 ni o’z ichiga oladi.
Pnevmodvigatel 1 porsheni gidrodvigatel 5 plunjerini suradi, gidrodvigatelda ish
suyuqligi bir bo’shliqdan ikkinchi bo’shliqqa o’tadi. Teskari klapanlar 4 suyuqlikni
73
kiritish,
drossellar
3
esa
chiqarish
uchun
hizmat
qiladi.
Bu
o’z
navbatilaporshenlarning surilish tezligini rostlash imkonini beradi.
2.2-rasm. Ijrochi mexanizmlar elementlari:
a - drossel; b - teskari klapan; v - saqlash klapani; g - ikki tomonlama ishlaydigan
porshenli pnevmodvigatel; y - egiluvchi elementli pnevmodvigatel; e - pievmo va
74
gidrodvigatellarni birlashtirish sxemasi; j - blok-kontaktli va elektromagnili
klapan.
Blok-kontaktli elektromagnitli klapan (2.2-rasm, j) «Pusk-Stop» blok-
kontaktlari, elektromagnit 2, elektromagnit g’altaklari 3, o’zak-surgich 4, chiqarish
klapani 5, kiritish klapani 6, kolodka 1 dan tashkil topgan. Elektromagnit
g’altagiga kuchlanish berilganda kiritish klapani 6 ochiladi va chiqarish klapani 5
yopiladi. Siqilgan havo pnevmosilindrning bo’shlig’iga kiradi.
Klapan ochilgan paytda o’zak-surgich 4 dagi kolodka 1 kontaktlar 7 ni
tutashtiradi. «Stop» knopkasini bosganda o’zak-surgich dastlabki vaziyatiga
qaytadi. Shunda blok-kontaktlar ajraladi, kiritish klapani 6 berkiladi va chiqarish
klapani 5 ochiladi.
|
