66
2-bob. Ishlab Chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish.
2.1 Ishlab Chiqarish jarayonlari haqida umumiy ma’lumotlar
Zamonaviy muhandislik jarayonida ishlab chiqarish jarayonida muayyan
mashinalar, anjomlar, apparatura va boshqa mahsulotlarni ishlab chiqarishni
amalga oshiradigan faoliyat majmuasini tushunish mumkin.
Ishlab chiqarish jarayonida turli xil ishlab chiqarish turlari, turli texnologik
jarayonlar, kompyuterlar bo’yicha hisob-kitoblar bilan bog’liq bo’lgan keng
doiradagi masalalar ishlab chiqarish jarayonining turli elementlari bajariladi.
Mashinasozlik korxonasi - ishlab chiqarish jarayonining barcha
elementlarining uzluksiz ishlashini ta’minlaydigan kompleks majmua hisoblanadi.
Mashinasozlikda ishlab chiqarish jarayoni uchta asosiy bosqichdan iborat:
ta’minot, qayta ishlash va yig’ish. Ta’minotni bajarish uchun zagotova tayyorlash
sexlari mavjud bo’lib u erda turli texnologik jarayonlar bajariladi.
Qayta ishlashning asosiy hajmi mashinasozlik korxonalarida amalga
oshiriladi.Bu erda mexaniq ishlov berish orqali o’tuvchi ish qismlari kerakli
konfigurasiyaga, yuqori aniqlik va mustahkamlikka ega bo’ladi. Individual ishlov
berish operatsiyalari orasidagi issiqlik ishlovi ixtisoslashgan issiqlik korxonalarida
yoki tegishli mashinalar yordamidakorxonalardagi issiqlik ishlov berish joylarida
amalga oshiriladi. Montaj sexlarida tayyor qismlar mexanizm va moslamadarga
o’rnatiladi,texnologik jarayon asosida birin-ketinlik bilan yig’iladi.Ular har bir
yig’ish bo’g’imdan keyin nazorat qilinadi.
Ishlab chiqarish jarayonining odatiy davomini ta’minlash uchun ta’mirlash
inshootlarida kapital ta’mirlash sexlari mavjul bo’lib ular odatda ishlab chiqarish
korxonalarida ishlaydigan barcha texnologik jihozlarga, shuningdek, uni
modernizasiya qilishga qaratilgan. Asboblar korxonasining vazifasi - barcha ishlov
berish ustaxonalarini asbob-uskunalar, namunalar, asboblar va boshqalar bilan
uzluksiz ta’minlash.
67
Diagrammada ko’rsatilganidek ishlab chiqarish jarayonining normal
ishlashi uchun yarim tayyor mahsulotlar va tayyor mahsulotlarni tashish va
saqlashning ilg’or tizimi talab etiladi. Zamonaviy mashinasozlik korxonasi
zamonaviy yuk tashish tizimiga ega bo’lib, korxonaning turli xil korxonalar va
hizmatlarini bir biriga bog’lab turadi. Asosiy yuk oqimlarining ba’zilari zanjirda
ko’rsatilgan.
Rivojlanishning hozirgi bosqichida texnologik jarayonning o’ziga xos
hususiyatlaridan biri korxona ishlab chiqarish jarayonining barcha elementlariga
avtomatlashtirishning keng joriy etilishi hisoblanadi.
Ishlab Chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish texnologik jarayonlarni
ishlab chiqish, ishlab chiqarishning yuqori samarali avtomatlashtirilgan tizimlarini
yaratish va amalga oshirish, mehnat unumdorligini doimiy oshirib borish uchun bir
qator tadbirlar ishlab chiqish hisoblanadi.
Yaqin vaqtgacha mashinasozlikda avtomatlashtirishning asosiy yo’nalishi
mexaniq ishlov berishning texnologik jarayonlarini avtomatlashtirish edi:
avtomatlar va yarim avtomatlar, agregat mashinalari va avtomatlashtirilgan
liniyalar va agregatlarni yaratish va boshqalar. Bunday yo’nalish oxir-oqibat
avtomatlashtirilgan sexlar va uchastkalartashkil etishga olib keladi. Bu ishlab
chiqaruvchilarni
to’g’ridan-to’g’ri mashinalarga hizmat ko’rsatish bilan
shug’ullanadigan to’g’ridan-to’g’ri ishchilar sonini sezilarli darajada kamaytirishga
imkon beradi.
So’nggi yillarda nazorat qilish va yig’ish jarayonlarini avtomatlashtirish,
nazorat-yig’ish va avtomatlashtirilgan liniyalarni yaratish bo’yicha keng ko’lamli
ishlar amalga oshirildi. Ushbu jarayonlarni avtomatlashtirish, birinchi navbatda,
yirik ishlab chiqarish sanoatida (vakuum qurilmalari, radioelementlar, apparatura
va boshqalar) ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini yaxshilashga imkon beradi,
shuningdek, nazorat qilish va yig’ishni avtomatlashtirish imkonini beradi. Tayyor
mahsulotlarni nazorat qilish va yig’ish ularning ishlab chiqarishiga qaraganda
ko’proq ishchilarni jalb qiladi.
68
Avtomatlashtirish mahsulotlarning ommaviy harakteriga ega bo’lgan
korxonalarda ishlab chiqarilayotgan bo’lsa ham, mahsulotlarni turlari ko’payishi
ularni seriyali korxonalarda ham moslanuvchan avtomatlashgan tizimlarni tobora
keng qo’llash imkonini bermoqda.
Dasturli boshqarish bilan jihozlangan dastgohlar ham seriyali ishlab
chiqarish sharoitlarida samarali ishlatilib kelinmoqda. Mexanizasiya nafaqat
samarasiz
ish
olib
boradi.
Yuklarni tushirish va tushirish
ishlarini
avtomatlashtirish. Xuddi shu tarzda, bu mahsulotlarning idoralararo va ichki
transport vositalarini tashish uchun, shuningdek, o’zaro operatsion zaxiralarni
to’plash va sarflash uchun qo’llaniladi.
Dastgohlar vauchastqadar o’rtasida mahsulotdarni tashish uchun turli
avtomatik boshqaruvga ega bo’lgan konveyerlar, dasturlashtirilgan nazorat
tizimlari tobora keng tarqalmoqda. Shunday qilib, bugungi kunda ishlab chiqarish
jarayonining barcha elementlarini avtomatlashtirishning texnik imkoniyatlari
mavjud.
Shuning uchun, avtomatlashtirish ishlarining ustuvorligini belgilash
masalasi ularning Yuqori samaradorlik shartlari asosida ayniqsa ahamiyatlidir.
Amaliyot shuni ko’rsatadiki, ishlab chiqarish jarayoniqanchalik texnik jihatdan
Yuqori saviyada ta’minlansa, hayotdagi mehnatni qisqartirish uchun zaxiralar
qanchalik ko’p bo’lsa, avtomatlashtirish ham samarali bo’ladi.
Ishlab chiqarish jarayonining turli bosqichlarida ishlab chiqarish
jarayonlarini kompleks avtomatlashtirish uchun shart-sharoitlar yaratish muhim
axamiyatga ega.
Integral avtomatlashtirish jarayonida mahsulot ishlab chiqarishning barcha
bosqichlari, xom-ashyo va yarim tayyor mahsulotlardan boshlab va yig’ish bilan
yakunlangan avtomatlashtirilgan mahsulotni ishlab chiqarishni o’z ichiga olgan
avtomatlashtirish
tushuniladi.
Avtomatlashtirishning
ushbu
yo’nalishi
mashinalarning bir yoki bir nechta qismlarini ishlab chiqarish bo’yicha muayyan
vazifani hal etishda ishlab chiqarishning umumiy darajasini qanchalik ko’paytirish
yoki ko’tarmaslik sharti bilan texnik taraqqiyotning Yuqori darajasini ta’minlaydi.
| 